Wielka schizma w Kościele Zachodnim

Zobacz slidy

Treść prezentacji

Slide 1

Wielka schizma w Kościele Zachodnim. Niepokoje religijne w Europie w XIV i XV wieku.

Slide 2

Pierwsze konflikty w Kościele - - bunt Donata- biskupa Kartaginy (IIIIV w.) herezja Ariusza teologa z Aleksandrii (IV w.), który zdobył poparcie zwłaszcza wśród plemion germańskich schizma wschodnia 1054 r. wyodrębnił się nowy Kościół Wschodni pod zwierzchnictwem cesarza Bizancjum; ruch waldensów powstał ok. 1170 r. w Lyonie; rozpowszechnił się na pd. Francji i we Włoszech; waldensi sprzeciwiali się bogactwu Kościoła i żądali powrotu do ubóstwa; ruch albigensów podobni waldensom katarzy którzy odrzucali pisma Ojców Kościoła i przyjmowali, ze Biblia jest jedynym źródłem wiary;

Slide 3

Święte Oficjum W obliczu powstawania wciąż nowych sekt i odłamów religii, Kościół powołał do życia Kongregację Świętego Oficjum, czyli tzw. inkwizycję. Początkowo, tj. od roku 1044 proces inkwizycyjny opierał się na łagodnej perswazji podbudowanej siłą argumentów opartych na Biblii. Zastosowano wobec osób podejrzanych o herezję łagodne braterskie napomnienie Kościoła ; nie ma jeszcze wtedy mowy o jakichś drastycznych środkach karnych.

Slide 4

Historia Inkwizycji XI wiek Zbiory przepisów kanonicznych z XI wieku Burcharda z Wormacji, Anzelma z Luki czy Iwona z Chartres przewidywały jako jedyną najwyższą karę wobec odrzucających pojednanie z Kościołem ekskomunikę. Od połowy XI wieku problem postępowania wobec heretyków stał się przedmiotem ustawodawstwa synodalnego, które zalecało wyłącznie stosowanie sankcji kościelnych.

Slide 5

Historia Inkwizycji XII wiek Z nastaniem XII wieku Kościół coraz częściej zaczyna odwoływać się do pomocy ramienia świeckiego w kwestii zwalczania herezji. II sobór laterański z 1139 roku zalecał nakładanie ekskomuniki wobec tych, którzy występują przeciwko sakramentom świętym. Równocześnie wezwał władze świeckie do karania ekskomunikowanych konfiskatą dóbr i wygnaniem z miasta. Król angielski Henryk II w l. 1165-66 w Assize of Clarendon nakazał piętnować winnych rozgrzanym żelazem  (na czole lub podbródku) i wygnanie.

Slide 6

Ordalia W postępowaniu przed sądem kościelnym  oskarżony miał możliwość wykazania swojej niewinności poprzez oczyszczającą przysięgę, świadków lub sąd Boży (tzw. ordalia). Ordalia obejmowały przykładowo próbę zimnej wody i rozgrzanego żelaza. Nieszczęśnika topiono na przykład w wodzie i gdy tonął była to oznaka niewinności, bowiem woda przyjmowała niewinną osobę. Gorzej gdy oskarżony wypływał był to wówczas znak, że woda nie chce go przyjąć. Próba rozgrzanego żelaza polegała na wręczeniu rozgrzanego przedmiotu żelaznego oskarżonemu o herezję, który przez pewien czas miał taki przedmiot trzymać w dłoni. Potem rękę bandażowano i pieczętowano pieczęcią kościelną. Po pewnym czasie opatrunek zdejmowano; gdy rana goiła się bez problemu był to znak na niewinność.

Slide 7

Inkwizycja w XII wieku W 1184 roku na synodzie w Weronie formalnie narodził się system inkwizycji średniowiecznej. Papież Lucjusz III dekretem Ad abolendam wydał szczegółowe przepisy prawne dla biskupów w prowadzeniu herezji. Lucjusz nakazał biskupom prowadzenie regularnych wizytacji diecezji w celu poszukiwania osób, które odróżniają się sposobem życia i obyczajami. Wszyscy ci mieli zostać schwytani i postawieni przed sądem biskupim.

Slide 8

Inkwizycja XIII wiek Do 1231 roku inkwizycja miała charakter biskupi, powierzona bowiem była biskupom. W r. 1231 papież Grzegorz IX  energiczniej przystąpił do tępienia herezji. W 1231 r. wydał konstytucję o herezjach Excommunicamus włączając do niej konstytucję cesarza Fryderyka II z 1224 roku o karaniu heretyków śmiercią przez spalenie uściślając, że przepis prawa kościelnego o należnej karze za herezje należy rozumieć jako karę właśnie śmierci.

Slide 9

Inkwizytorzy Grzegorz IX wyznaczył też specjalnych urzędników pełniących na określonych obszarach funkcje inkwizytorów. Powierzano je najczęściej zakonnikom z zakonów żebraczych: dominikanom i co rzadziej franciszkanom. Najbardziej niechlubną sławą okryli się np. w Niemczech Konrad z Marburga czy we  Francji Bernard de Gui.

Slide 10

Statystyka Bernarda de Gui 1) Wyroki skazujące (633) wyroki śmierci 41 potępienia zbiegłych heretyków (in absentia) 40 wyroki przeciw osobom zmarłym przed zakończeniem procesu 20, 20, w tym 3 uznano za zatwardziałych heretyków, a ich szczątki spłonęły na stosie (gdyby żyli, otrzymaliby karę śmierci) pozostałych 17 gdyby żyło zostałoby skazanych na więzienie nakazy ekshumacji szczątków zmarłych heretyków 69, 69, w tym: 66 spalono następnie na stosie w 3 przypadkach ograniczono się tylko do ekshumacji wyroki więzienia 308, 308, w tym: 268 o normalnym rygorze 31 o zaostrzonym rygorze 1 na czas jednego roku nakazy noszenia krzyży 136, 136, w tym: 57 pojedyncze krzyże 79 podwójne krzyże nakazy odbycia pielgrzymki 17 nakaz udziału w krucjacie 1 odroczenie wymierzenia kary 1 2) Wyroki polegające na złagodzeniu odbywanych kar już skazanym heretykom (274) zamiana więzienia na noszenie krzyży 139 zamiana noszenia krzyży na pielgrzymkę 135 3) Inne wyroki (23) nakazy zburzenia domów w których gromadzili się heretycy 22, 22, w tym 8 w związku z wyrokami wiecznego więzienia o normalnym rygorze 14 w związku z nakazami ekshumacji i spalenia zwłok potępienie i spalenie ksiąg żydowskich 1

Slide 11

Inkwizycja na ziemiach polskich Powołanie urzędu papieskiej inkwizycji dla ziem polskich nastąpiło bullą papieża Jana XXII z 1 maja 1318 roku. Papież mianował inkwizytorów dla diecezji krakowskiej (franciszkanina Mikołaja Hospodyńca) i diecezji wrocławskiej (dominikanina Peregryna z Opola). Trzeba podkreślić, że działania polskiej inkwizycji miały charakter jedynie doraźny wspierając w działaniach biskupów, np. prowadząc wspólne przesłuchania. Trzeba podkreślić, że do początku XV wieku Polska pozostawała poza zasięgiem znacznych herezji. Dopiero rozwijający się w sąsiednich Czechach ruch husycki powodował przenikanie związanych z nim idei na ziemie polskie. Przyjmuje się że na przestrzeni całego XV stulecia śmierć na stosie poniosło około 8 osób.

Slide 12

Tortury a Inkwizycja Do połowy XIII wieku prawo kanoniczne zabraniało posługiwania się w procesie inkwizycyjnym torturami. Zgodę na posługiwanie się torturami wydał papież Innocenty IV w bulli z 15 maja 1252 r. Ad extripanada. Podkreślono jednak, że tortury mają zadawać jedynie świeccy oprawcy. W myśl zasady: Lepiej zmusić przesłuchiwanego poprzez cierpienie do wyznania win niż pozwolić na potępienie jego duszy. Wśród tortur jakimi posługiwali się inkwizytorzy możemy wymienić : zawieszanie na linie za wykręcone do tyłu ręce, smarowanie gołych stóp oliwą i przypiekanie na ogniu czy też łamanie kołem czyli poddawanie kończyn podejrzanego takim naprężeniom , że dochodziło do dyslokacji stawów.

Slide 15

Nieszczęśnik przechodził nieopisane katusze, gdy podczas przesłuchania siedział nago na tronie dziewiczym, pokrytym ostrymi kolcami. Ramiona, nogi i stawy rozrywano lub gruchotano w hiszpańskich butach. Kocia łapa służyła do rozszarpywania ciała na strzępy nie oszczędzano jego żadnej części. Kolczasty kołnierz sprawiał, że na szyi, ramionach i szczęce rozwijała się zgorzel, szybko prowadząca do zakażenia krwi i śmierci.

Slide 17

Odwołanie herezji Prawo inkwizycyjne dawało możliwość do odwołania swoich heretyckich twierdzeń. W ramach publicznej pokuty trzeba było np. podczas procesji z udziałem wszystkich mieszkańców miasta przejść od bram miejskich do kościoła, obnażonym do pasa, dać się chłostać swemu proboszczowi lub innej osobie duchownej. W dodatku trzeba było wcześniej nieść ze sobą uniesiona wysoko w górze rózgę. Na pokutnika nakładano obowiązek uczestniczenia do końca życia we wszystkich nabożeństwach parafialnego kościoła, wstrzemięźliwość seksualną oraz surowy post obejmujący wyrzeczenie się pokarmów mięsnych, jaj i nabiału przez określony czas. Winowajca musiał też nosić specjalny strój pokutny, najczęściej habit z dwoma namalowanymi na żółto krzyżami z przodu i z tyłu.

Slide 18

Śmierć na stosie Papież Innocenty IV w bulli z 1254 r. Cum adversus uznał jako najwyższą stosowaną za herezję karę śmierci. Skazany na śmierć heretyk był w czasie uroczystej procesji prowadzony na miejsce kaźni, przy biciu dzwonów kościelnych. Ubrany był w ośmieszający strój, zwłaszcza papierową mitrę przedstawiającą płomienie stosu lub taniec diabłów. Egzekucje śmierci na stosie były starannie wyreżyserowanym spektaklem, w którym uczestniczyła cała wspólnota miasta czy parafii. Obserwowano uważnie zachowanie skazańca; gdy miotał się, krzyczał i przeklinał uważano, że zasłużył na karę. Jeśli zaś w spokoju znosił karę była to oznaka niewinności.

Slide 20

Indeks Ksiąg Zakazanych - Opracowywany i ogłaszany przez Kościół rzymskokatolicki spis pozycji książkowych przeważnie z dziedziny teologii i filozofii, zawierających treści przeciwne nauce Kościoła, których nie wolno było czytać, posiadać i rozpowszechniać wiernym bez zezwolenia władz kościelnych, pod groźbą ekskomuniki. Przestał obowiązywać w 1966. Niektórzy pisarze włączeni do indeksu: Francis Bacon Honoré de Balzac Giordano Bruno Daniel Defoe René Descartes Alexandre Dumas (syn) Andrzej Frycz Modrzewski Victor Hugo Marcin Luter Mikołaj Kopernik Niccolò Machiavelli Karl Marx Adam Mickiewicz Markiz de Sade George Sand Jonathan Swift Wolter Jan Kalwin

Slide 21

Niewola awiniońska papieży W latach 1309-37 papieże rezydowali w Awinionie, a przyczyną przeprowadzki były ruchy społeczne we Włoszech. Okres niewoli awiniońskiej papieży sprzyjał rozwojowi struktur kurialnych ale osłabił religijną i polityczną pozycje papiestwa, W 1337 papież Grzegorz XI zarządził powrót do Rzymu, co oznaczało koniec okresu awiniońskiego.

Slide 22

Schizma Zachodnia Rozpoczęła się w po śmierci Grzegorza XI, kiedy to wybrano dwóch kandydatów na papieży Urbana VI i Klemensa VII. Konfliktu nie rozwiązał zwołany w 1409 roku sobór w Pizie, w rezultacie przez 8 lat Państwem Kościelnym rządziło dwóch papieży. Dopiero wybrany na soborze w Bazylei w 1431 roku papież Eugeniusz VI zakończył okres dwuwładzy.

Slide 23

Niepokoje religijne w XIV wieku. John Wiklef -wzywał duchowieństwo do życia w ubóstwie i potępiał Kościół za bogacenie się; - za jedyne źródło objawienia uważał Biblię - odrzucił spowiedź, instytucję papiestwa, celibat księży, kult świętych i obrazów - poparcie znalazł wśród lollardów, którzy jednak zostali wytępieni podczas tłumienia powstania Wata Tylera w 1381 roku;

Slide 24

Jan Hus - krytykował nepotyzm, nadmierne bogactwo Kościoła i stosowanie łaciny w liturgii; domagał się ograniczenia przywilejów duchowieństwa i likwidacji ich majątków za swoje przekonania został nazwany heretykiem i potępiony; w 1414 roku otrzymał list żelazny od Zygmunta Luksemburczyka i udał się na sobór w Konstancji; na soborze jednak podstępnie schwytano go i postawiono przed sądem inkwizycyjnym; w 1415 decyzją Inkwizycji został ogłoszony heretykiem i spalono go na stosie;

Slide 25

Husytyzm -po śmierci Husa jego postulaty zdobyły jeszcze większe poparcie Czechów; - W 1419 roku w Pradze wybuchło powstanie skierowane przeciwko wybranemu na tron czeski Zygmuntowi Luksemburczykowi, zapoczątkowało to długoletnią wojnę, trwającą do 1436 roku. - Na czele powstańców stanął Jan Żiżka, który wcześniej walczył w armii Władysława Jagiełły. Początkowo odnosili sukcesy, szczególnie dzięki walkom przy użyciu taborów. Jednak po śmierci Żiżki husyci podzielili się na dwa odłamy.

Slide 26

Kalikstyni i taboryci -kalikstyni od (łac. calix kielich) zwani utrakwistami grupowali bogatych mieszczan i inteligencję, w tym profesorów czeskich; -taboryci zrzeszali chłopów i ludność niższych warstw społecznych, byli przeciwni ugodzie; Wreszcie doszło do porozumienia kalikstynów z cesarzem i ostatecznie stanęli razem przeciw taborytom w bitwie pod Lipanami w 1434 roku. W konsekwencji przewagi i gorszego uzbrojenia taboryci przegrali i część z nich udała się do Polski, Ich działalność zapoczątkowała zmiany w Kościele XV wieku.

Slide 27

Bitwa pod Lipanami

Slide 28

Wozy husyckie - tabory

Slide 29

Broń używana w czasie wojen husyckich

Slide 30

Koniec