Kryzys schyłku średniowiecza

Zobacz slidy

Treść prezentacji

Slide 1

Kryzys schyłku średniowiecza Elementy kryzysu Czarna śmierć Kryzys gospodarczy Bunty chłopskie Niewola awiniońska Ruchy reformatorskie

Slide 2

,,Czarna śmierć   Była to epidemia dżumy , która spustoszyła średniowieczną Europę w XIV wieku , zabijając, jak się ocenia, około 13 ludności tego kontynentu. Nazwa pochodzi od pojawiających się rozległych zmian w skórze, przyjmujących ciemną barwę. Ogniskiem zakażenia było kilkanaście okrętów z Morza Czarnego , które zawinęły wtedy do portu (byli to uciekinierzy z Kaffy na Krymie ).

Slide 3

Przyczyny szybkiego rozprzestrzeniania się epidemii dżumy Brak higieny osobistej wśród ludzi Brudne , ciasne i zaśmiecone miasta Złe odżywianie Zatłoczone ulice (oraz zamieszkiwanie na nich dużej ilości zwierząt , które przenosiły niebezpieczne dla człowieka pasożyty i zarazki )

Slide 4

Terytoria rozprzestrzeniana się dżumy : od Azji Środkowej karawanami kupców i wędrującymi armiami m.in. na Bliski Wschód i do północnej Afryki, na genueńskich statkach do faktorii Kaffa na Krymie i do Messyny. Pandemia czarnej śmierci do końca 1348 roku rozszerzyła się na Hiszpanię , Francję i Anglię , w następnych latach

Slide 5

Skutki demograficzne spadek liczby ludności Europy z 75 mln. do 50 mln.; śmierć 50 populacji we Francji, Włoszech i Anglii - przekonanie części ludzi, że zaraza jest karą Boga  pojawienie się grup biczowników pokutujących za grzechy - oskarżenia wobec Żydów o rozsiewanie zarazy i prześladowania

Slide 6

Motyw ,,tańca śmierci stał się bardzo popularny w sztuce plastycznej i literaturze. Kościotrupy przeplatane z przedstawicielami różnych stanów symbolizowały przemijanie i równość wszystkich ludzi wobec śmierci.

Slide 7

Żydzi w średniowieczu zazwyczaj mieszkali w gettach specjalnie wydzielonych dzielnicach. Często dochodziło do palenia żywcem Żydów, oskarżanych o szerzenie zarazy. Czarna śmierć przyczyniła się do nasilenia się nastrojów antysemickich i licznych pogromów Żydów.

Slide 8

Kryzys gospdarczy Opustoszenie wielu obszarów dotkniętych dżumą ( brak rąk do pracy), tworzenie się tkz. pustek czyli miejsc w których wcześniej istniały osady. Upadek handlu ,,mała epoka lodowcowa spadek cen produktów rolnych, spadek czynszów,  psucie monety przez władców szukających dochodów bankructwa domów bankierskich we Włoszech (1343)

Slide 9

Upadek handlu Ze względu na ogromny spadek populacji , odchodzono od uprawiania roli , a zajęto się hodowlą zwierząt .Doprowadziło to, do deficytu żywności w miastach. Często zakazywano sprzedawania towarów na targach z obawy przed obcymi ludźmi , którzy mogli przenosić chorobę Miały na niego wpływ , również pogromy Żydów , którzy stanowili wówczas elitę ekonomiczną

Slide 10

,,Mała epoka lodowcowa okres ochłodzenia znany głównie z rejonu północnego Atlantyku, który miał miejsce 1300 do 1850 r.  Średnie temperatury na półkuli północnej spadły o około 1C. W 1315 r ze względu na niesprzyjające warunki pogodowe zebrano katastrofalnie niskie plony

Slide 11

,,Psucie monety Polegało ono na zmniejszeniu zawartej w niej ilości szlachetnego kruszcu przy zachowaniu dotychczasowego nominału. Dokonywali tego monarchowie , na skutek rosnących wydatków oraz presji wywołanej spadkiem wydobycia złota i srebra , z których bito monety.

Slide 12

Przejawy stopniowego wychodzenia z kryzysu gospodarczego Rosnąca specjalizacja w rolnictwie i hodowli Przestawianie się na bardziej dochodowe uprawy przemysłowe i pastewne Propagowanie rozwoju pastwisk i hodowli kosztem pól uprawnych Intensywny rozwój systemu nakładczego

Slide 13

Bunty chłopskie Bunt we Flandrii Bunt we Francji Bunt w Anglii

Slide 14

Bunt we Flandrii Został wszczęty przez chłopów w latach 1323 -1328 , w odpowiedzi na próby podwyższeniu podatków przez tamtejszego hrabiego  Ludwika de Nevers . Flandryjscy chłopi odmówili ich płacenia. Organizowali wiece , dopuszczali się napadów , rabunków a nawet zabójstw. Do buntu dołączyli się też tkacze i pilśniarze. Powstania spacyfikowano dopiero w skutek interwencji króla francuskiego .Zwyciężył nad powstańcami w bitwie pod Cassel z 1328 r. Bitwa pod Cassel (1328

Slide 15

Bunt we Francji Nazwany został ,,żakierią od potocznego określenia francuskiego chłopa ,,Jacques ( Jakub) i wybuchł w 1358 r. Był skutkiem porażek Francji w wojnie stuletniej , obciążeń podatkowych oraz epidemii dżumy. Powstanie ogarnęło rejon paryski a następnie Pikardię , Normandię , Szampanię. Ostatecznie zostało okrutnie spacyfikowane przez rycerstwo z innych regionów Francji Masakra w Meaux miała miejsce niedaleko Paryża w 1358 r. Mieszkańcy miasta otworzyli jego bramy I zaprowadzili buntowników do kryjówek arystokracji. Ostatenie Gaston Phoebus i hrabia Foix wraz z rycerzami pokonali

Slide 16

Egzekucja przywódców żakerii, z XIV-wiecznego manuskryptu

Slide 17

Bunt w Anglii Zwane Powstaniem Wata Tylera - rewolta chłopska w Anglii w 1381, której przyczyną była próba zwiększenia powinności chłopów przez panów feudalnych , które były wykorzystywane na wojnę z Francją; jej przywódcami byli Wat Tyler i John Ball. Wzięli w nim aktywny udział ubodzy księża ludowi. Walczono o zniesienie nierówności społecznych, poddaństwa ,zmniejszenie danin, parcelację kościelnych majątków ziemskich. 14 czerwca Ryszard II (król Anglii ) udzielił żądanych przez część rebeliantów przywilejów (zniesienia poddaństwa, zmniejszenia obciążeń chłopskich) Tyler zażądał z kolei m.in. konfiskaty dóbr kościelnych. Wkrótce król Ryszard II zwabił Tylera na spotkanie w Smithfield ( dziś dzielnica Londynu) w celu rzekomych negocjacji , lecz tak naprawdę został tam zabity przez świtę królewską a powstanie załamało się pod wpływem utraty przywódcy. Śmierć Tylera na miniaturze z końca XIV wieku.

Slide 18

Upadek rycerstwa W wyniku znacznego zubożenia szlachty (min.poprzez zmniejszanie liczby czynszów chłopskich ) i zwiększenia roli piechoty na polu bitwy składającej się głównie z przedstawicieli warstw plebejskich w XIV w nastąpił zdecydowany spadek znaczenia rycerstwa. Rycerze okazywali się nieprzydatni w trakcie starć w wojnie stuletniej , gdzie doświadczeni łucznicy angielscy zyskiwali znaczną przewagę. Na masową skalę zaczęto również wykorzystywać w wojnach jednostki zaciężne , złożone w większości z piechurów. Ponadto rozpowszechniło się wykorzystanie broni palnej.  Hakownica to jeden z najstarszych typów ręcznej broni palnej. Powstała przed rokiem 1400 jako udoskonalenie

Slide 19

Niewola awiniońska Niewolą awiniońską papieży nazywa się okres od 1309 do 1377 r. (z przerwą w latach 1367-1370), w którym papieże rezydowali w posiadłościach kościelnych w Awinionie i byli uzależnieni od królów Francji. Niewola awiniońska była wynikiem konfliktu między królem francuskim Filipem IV Pięknym a papieżem Bonifacym VIII. Spór między nimi dotyczył obłożenia przez króla podatkiem dóbr kościelnych we Francji w celu uzyskania funduszy na wojnę z Anglią. Papież sprzeciwił się działaniom Filipa IV i wydał bullę Clericis laicos (1296 r.). Na zarzuty papiestwa król odpowiedział represjami fiskalnymi, wprowadzając zakaz m.in. wywozu kruszców, co wstrzymało z kolei płynące z Francji do Rzymu opłaty na rzecz kurii. Zatarg pomiędzy Filipem IV Pięknym a papieżem zakończył się pojmaniem Bonifacego VIII w 1303 r. i uwięzieniem w Anagni (Włochy). Dopiero następca Bonifacego, Benedykt Filip IV Piękny

Slide 20

Pałac papieski w Awinionie Przełomowy okazał się być pontyfikat Klemensa V (1305-1314), czyli arcybiskupa Bordeaux, który pod naciskiem Filipa Pięknego oraz za sprawą zamieszek antyfeudalnych we Włoszech i w Państwie Kościelnym, zgodził się na przeniesienie swojej siedziby do Awinionu w 1309 roku. Tym samym papiestwo popadło w całkowitą zależność od króla francuskiego do 1377 r. Następcy Klemensa V odkupili miasto z przyległościami i wybudowali w nim imponujący kompleks pałacowy. Niemniej przedłużający się pobyt

Slide 21

Kiedy na horyzoncie pojawiła się groźba utraty samego Państwa Kościelna, to papież Urban V zdecydował się w 1367 r. na powrót do Rzymu. Jednak trzy lata później pod naciskiem kardynałów francuskich osiedlił się ponownie w Awinonie. Niewolę papieży zakończył dopiero Grzegorz XI (1370-1378), który w  1377 r. za namową św. Katarzyny Sieneńskiej siedzibę papiestwa przeniósł do Rzymu. Sam powrót nie był jednak równoznaczny z zażegnaniem kryzysu.

Slide 22

Wielka schizma zachodnia Po okresie niewoli awiniońskiej nastał okres wewnętrznego rozbicia Kościoła zachodniego, równoczesne rządy dwóch, a nawet trzech papieży w latach 1378-1417. Wówczas niemal równocześnie z obiorem papieża Urbana VI zasiadającego w Rzymie, kardynałowie francuscy wybrali antypapieża Klemensa VII, który zapoczątkował szereg antypapieży rezydujących w Awinionie. Próby zażegnania konfliktu podczas soboru w Pizie (1409) nie powiodły się. Wielką schizmę zakończył dopiero sobór w Konstancji obierając w 1417 Marcina V jedynym, prawowitym papieżem.

Slide 23

Sobór w Konstancji Sobór obradował rónież rozważając kwestie doktrynalne związane m.in. z nauczaniem Jana Wiklifa i Jana Husa. Ten ostatni obecny na soborze, mimo listu żelaznego od cesarza Zygmunta Luksemburskiego, został przez sobór potępiony, skazany i spalony. Egzekucja odbyła się 6 lipca 1415 r. Sobór podjął też reformę Kościoła uchwalając 5 dekretów w duchu koncyliarystycznym - zgodnie z nimi to sobór właśnie, a nie papież, miał stanowić najwyższy autorytet w Kościele. Na soborze w Konstancji obecna też była delegacja polska, na czele z abp gnieźnieńskim Mikołajem Trąbą, który tam właśnie mianowany został pierwszym prymasem Polski. W odpowiedzi na fałszywe oskarżenia krzyżaków o to, iż Polacy bronią pogan i sprzymierzają się z nimi przeciw chrześcijanom, ze znakomitą przemową wystąpił profesor Uniwersytetu Krakowskiego i jego ówczesny rektor, Paweł Włodkowic. Potępił on doktrynę nawracania pogan mieczem i przedstawił koncepcję tolerancji i możliwości pokojowej współpracy chrześcijan Mikołaj Trąba Paweł Włodkowic

Slide 24

Jan Hus podczas soboru w Konstancji na obrazie Václava Brožíka

Slide 25

Sobór w Bazylei-FerrarzeFlorencji-Rzymie (1431-1445) Zwołany przez Papieża Eugeniusza IV, który borykał się ze zwolennikami koncyliaryzmu, czyli teorii o wyższości Soboru nad Papieżem. Sobór najpierw obradował w Bazyli, gdzie m.in. próbowano porozumieć się z husytami, następnie Sobór został przeniesiony przez Papieża do Ferrary (14381439), jednak część obradujących pozostała w Bazylei aż do roku 1443, kontynuując anty-sobór w Bazylei. Wybrano tam nawet ostatniego w dziejach antypapieża, Feliksa V (1439-1449), na znak wyższości soboru nad papieżem Eugeniuszem IV. W Ferrarze Papież Eugeniusz IV przyjmuje liczną delegację grecką przybyłą z Konstantynopola, która przybyła, by zawrzeć z Rzymem unię i prosić o pomoc w walce z Turkami Osmańskimi (którzy zdobędą miasto w roku 1453).

Slide 26

Po raz pierwszy od 869 patriarcha Konstantynopola zasiadał obok Papieża rzymskiego. Z powodu dżumy panującej w okolicach Ferrary Sobór przeniesiono do Florencji (14391442), gdzie ogłoszono m.in. unię z Grekami. Grecy i Łacinnicy porozumieli się w kwestiach najbardziej różniących Rzym i Konstantynopol: Filioque, czyli pochodzenie Ducha Świętego, prymat papieski, czyściec oraz kwestia chleba, kwaszonego czy niekwaszonego, używanego we Mszy św. Niestety, unia ta nie została przyjęta przez Greków, w 1450 roku synod zebrany w kościele Hagia Sophia odrzucił uchwały Soboru i złożył z urzędu patriarchę Grzegorza III który unię podpisał. Hagia Sophia

Slide 27

Ruchy reformatorskie w kościele John Wiklef angielski teolog. Wyznaczył kierunek poszukiwań doktrynalnych i ruchu reformatorskiego Zwolennik nauki św. Augustyna o predestynacji. Opierając się na Biblii - którą uważał za jedyne źródło Objawienia i której przekład na język angielski zainicjował - sfomułował koncepcję idealnego Kościoła niewidzialnego, który tworzyć mieli predysponowani przez Boga. Miał on być Kościołem ubogim i w imię tego Wiklef żądał życia w ubóstwie nawet od papieża. Występował przeciw zakonom i celibatowi księży. Jego nauki potępił w 1377 papież Grzegorz XI, a w 1382 także synod londyński i arcybiskup W. Courtenay .Poza Anglią wywarł wpływ m.in. na J. Husa.

Slide 28

Jan Hus (1369-1415), kaznodzieja, reformator religijny i bohater narodowy Czech. Twórca husytyzmu. Profesor Uniwersytetu Praskiego. Pod wpływem koncepcji filozoficznoteologicznej Wiklefa krytykował w pismach i kazaniach zeświecczenie Kościoła, stawianie na pierwszym miejscu przez duchowieństwo dóbr materialnych. W Biblii widział jedyną podstawę religii chrześcijańskiej, domagał się jej przekładu na język czeski. Program reformy Kościoła i obrona czeskich interesów narodowych zyskała Husowi szeroką popularność wśród

Slide 29

Popierali go niektórzy feudałowie czescy i król Wacław IV. Z chwilą gdy stracił poparcie króla i arcybiskupa praskiego, został obłożony klątwą. W czasie soboru w Konstancji w 1415 został podstępnie uwięziony, postawiony przed sądem Inkwizycji i spalony na stosie. Swoje poglądy zawarł w dziele: De ecclesia (O Kościele). Śmierć Husa stała się sygnałem do wybuchu powstania w Pradze, które ogarnęło całe Czechy i stało się początkiem wojen husyckich. Jan Hus na stosie w Konstancji, 1415

Slide 30

,,nowa pobożność Inaczej Devotia moderna- nurt pobożności rozwijający się w XIV i XV wieku w Niderlandach i Nadrenii wśród zamożnych i wykształconych mieszczan. Propagował ideały ubóstwa i miłosierdzia. Twórcą ruchu był Gerard Groot, który swoje przemyślenia zawarł w dziele Devotia moderna. Jego zwolenników określano mianem Braci Wspólnego Życia. Stowarzyszenie było dobrowolne, bez zobowiązujących ślubów. Członkowie winni byli żyć w ubóstwie i czystości. W 1386 r. przyłączyli się do zakonu augustianów, lecz nadal bez składania ślubów. Na soborze w Konstancji w 1415 r. obronili się przed zarzutem herezji. Ich wychowankiem i najsłynniejszym przedstawicielem był Tomasz z Kempis. Wiele z zasad wyznawców devotio moderna przejął też Erazm z Rotterdamu.

Slide 31

Dziękuję za uwagę