Stratyfikacja społeczna

Zobacz slidy

Treść prezentacji

Slide 2

Stratyfikacja (przez socjologię nazywana stratyfikacją społeczną), czyli uwarstwienie społeczne - pojęcie wyrażające fakt, że wszelkie społeczeństwa można wyobrazić sobie jako składające się z poziomów pozostających ze sobą w relacjach nadrzędności i podporządkowania. Inaczej: jest to hierarchiczne zróżnicowanie społeczeństwa w warstwach (grupach) ze względu na dochody, majątek, władzę, pełnione funkcje, ocenę społeczną (prestiż), sposób życia i in. Stratyfikacja mierzona jest zwykle dostępnością do pięciu podstawowych zasobów społecznych, jakimi są: władza, pieniądze, prestiż, wykształcenie, zdrowie. Oznacza, że każde społeczeństwo ma pewien system rang: jedne warstwy stoją wyżej, inne zaś niżej. Ich suma stanowi system stratyfikacyjny danego społeczeństwa. Historia zna cztery podstawowe systemy stratyfikacji społeczeństw: niewolnictwo, system kastowy, system stanowy i system klasowy.

Slide 3

Wówczas gdy wyróżnianie określonych warstw według przyjętych kryteriów lub cech ma postać uporządkowania pionowego (hierarchiczną), co powoduje że jedne wyróżnione kategorie będą umieszczone wyżej, a inne niżej - wówczas mamy do czynienia z uwarstwieniem społecznym (stratyfikacją). Przykład hierarchicznego uporządkowania wg różnych cech: Bogaci Zamożni Ludzie sukcesu Intelektualiści Zaradni życiowo Sprawni umysłowo Niezamoż ni Niezaradni życiowo Mało sprawni umysłowo Biedni Klienci pomocy społecznej Niedorozwinięci

Slide 4

Niektóre podziały są bardziej sztywne, inne mniej, np. przynależność do kasty, w której pozycja społeczna jednostki jest dziedziczna, trudno zmienić, natomiast w nowoczesnym społeczeństwie przynależność społeczna zależy zazwyczaj od posiadanych przez jednostkę umiejętności, zdolności, zawodowych kwalifikacji oraz determinacji w dążeniu do osiągnięcia zamierzonego celu. Stratyfikacja społeczna powoduje strukturalne społeczne nierówności. Termin strukturalne oznacza, że stratyfikacja jest pochodną określonych wzorów kompozycji lub uporządkowania struktury

Slide 5

Nierówności społeczne spowodowane różnicami (np. przez płeć lub rasę). nie są biologicznymi Sposoby uporządkowania (wzory uporządkowania) struktury są społecznie usankcjonowane i wbudowane w systemy postaw, wartości i przekonań ludzi tworzących społeczeństwo, będąc w danym społeczeństwie normą (czymś normalnym lub naturalnym); inaczej: nierówności społeczne są pochodną obowiązujących norm społecznych.

Slide 6

Stratyfikacja społeczna jest także uzależniona od sposobu podziału w społeczeństwie dóbr i wartości, uznawanych przez większość społeczeństwa w formie normy społecznej za szczególnie cenne lub pożądane (dobra rzadkie), np. lepiej wykształceni zarabiają więcej niż niewykształceni, bogaci żyją lepiej niż biedni. Normy społeczne dotyczące stratyfikacji są przekazywane w trakcie procesu socjalizacji. Każde pokolenie uczy się o obowiązujących normach podziału między ludźmi, o tym że są one odpowiednie lub nieodpowiednie.

Slide 7

System stratyfikacji społecznej powiązany jest ściśle z innymi aspektami społeczeństwa. Istniejące uporządkowanie stratyfikacyjne jest uwarunkowane przez, i samo oddziałuje, na politykę, rodzinę, gospodarkę, wychowanie, wykształcenie czy religijność. Zatem: pozycja danej jednostki lub warstwy społecznej w systemie stratyfikacji społecznej (położenie społeczne, status), odpowiedni wyższy, średni lub niższy, zależy od powszechności i trwałości uznawanego w danym społeczeństwie systemu wartości.

Slide 8

Socjologia wyróżnia kilka naukowych zależności poszczególnymi elementami społecznej. Oto niektóre z nich: koncepcji pomiędzy struktury 1. Koncepcja organiczna (zwana również funkcjonalno-strukturalną) głoszona Augusta Comtea (francuskiego filozofa i socjologa) i Herberta Spencera (angielskiego filozofa i socjologa) według których wszystkie elementy struktury społeczeństwa są jednakowo ważne, tworzą całość poprzez wytwarzanie wzajemnych więzi i zależności. Tak pojęte społeczeństwo ma szanse na rozwój i właściwe funkcjonowanie.

Slide 9

2. Koncepcja klasowa - twórcą tej koncepcji był Karol Marks, według którego społeczeństwo dzieli się na klasy właścicieli środków produkcji i najemnych pracowników. Według Marksa cechą każdego społeczeństwa jest nieuchronna walka pomiędzy klasą posiadającą i wytwarzającą, a pracownikami. Ten konflikt jest główną przyczyną zmian społecznych. Często koncepcję Marksa nazywa się z tego powodu koncepcją konfliktów klasowych.

Slide 10

3. Koncepcja warstwowa jej twórcą której był Max Weber, uznający podział społeczeństwa na warstwy w zależności od wysokości dochodu, zajmowanej pozycji społecznej, prestiżu, uznania, czy udziału w sprawowaniu władzy. Wg Webera, podstawowe kryteria stratyfikacji społecznej stanowią: położenie klasowe, pozycja (status) społeczny, władza. Przyjmuje się, że przynależność do różnych warstw daje nierówne szanse życiowe, dyktuje odmienne sposoby bycia, normy i nastawienia, postrzeganie przez osobników własnej sytuacji wobec innych warstw. Według koncepcji warstwowej społeczeństwo wyróżnia warstwy od najniższej do najwyższej.

Slide 11

Koncepcja interakcyjna - reprezentowana m.in. przez Herberta Blumera (amerykańskiego socjologa), według której nieistotne są elementy składowe społeczeństwa, ale interakcje zachodzące pomiędzy ludźmi podejmującymi wspólne zadania.

Slide 12

Struktury społeczne nie są stałe. Wraz z uwarunkowaniami historycznymi ulegają powolnym zmianom, zachowując jednak wiele trwałych elementów, jak np. rodzina.

Slide 13

POZYCJA (STATUS SPOŁECZNY) JEDNOSTKI Pozycja jednostki w systemie stratyfikacji społecznej (status społeczny) jest określona przez stopień w jakim posiada ona cechy odpowiednio wysoko lub nisko cenione w danym społeczeństwie, inaczej: atrybuty wysokiego lub niskiego usytuowania według obowiązujących w społeczeństwie norm. Najważniejszymi kryteriami według których ludzie są oceniani, wartościowani i następnie umieszczani (położeni) na odpowiednim miejscu w systemie stratyfikacji są: (1) pochodzenie społeczne na które składa się miejsce zajmowane w stratyfikacji przez rodziców, pochodzenie rasowe i przynależność religijna (w społeczeństwach wielorasowych i wieloreligijnych), (2) wielkość i typ posiadanego bogactwa, (3) cechy osobiste, takie jak płeć, wiek, uroda, inteligencja, itp., (4) osobiste osiągnięcia, jak wykształcenie, typ i rodzaj wykonywanej pracy, sukcesy zawodowe, (5) ilość i zakres posiadanej władzy lub możliwości wpływu na innych.

Slide 14

Powyższe kryteria oceniania i ludzi mogą być zarówno przypisane jak osiągnięte. Kryteria przypisane dotyczą ludzi niezależnie od ich woli czy osiągnięć. Kryteria osiągnięte są całkowicie zależne od wkładu jednostkowego.

Slide 15

GRUPA STATUSOWA Gdy pewna ilość jednostek zajmuje w systemie stratyfikacji społecznej względnie podobną pozycję pod względem położenia według przypisanych lub osiągniętych kryteriów, wówczas tworzą oni tzw. grupę statusową. Gdy członkowie takiej grupy są sobie równi pod względem pozycji, wówczas mamy do czynienia z tzw. współmiernością cech położenia społecznego. Gdy członkowie takiej grupy różnią się między sobą pod względem określonych kryteriów, wówczas mamy do czynienia z tzw. niewspółmiernością cech położenia społecznego. Przykład grupy statusowej: nauczyciele akademiccy

Slide 16

Niewspółmierność cech położenia społecznego oznacza, że w obrębie tej samej grupy statusowej jednostki różnią się pod względem jednej lub kilku kryteriów położenia, cenionych wyżej lub niżej wedle hierarchii norm społecznych.

Slide 17

FUNKCJONALNE WYJAŚNIENIE STRATYFIKACJI SPOŁECZNEJ Prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa wymaga nie tylko odpowiedniego podziału pracy, ale również tego by odpowiednie pozycje społeczne zajmowane były przez najbardziej zasługujące na to jednostki. Niektóre pozycje są bardziej ważne z punktu widzenia społeczeństwa jako całości, a społeczeństwo ma prawo nagradzać je specjalnymi przywilejami po to, by najlepsze jednostki chciały się o nie ubiegać. Stratyfikacja musi zachodzić, ponieważ nie wszyscy mają jednakowe predyspozycje do zajmowania określonych pozycji.

Slide 18

Koncepcja klas i stratyfikacji M. Halbwachsa i G. Gurvitcha Klasy traktowane są jako pewne zwarte ugrupowania o charakterze makrostrukturalnym, będące zarazem produktem różnic kultury właściwej dla poszczególnych klas. U M. Halbwachsa klasa powstaje wokół pewnego wyobrażenia zbiorowego lub wokół pewnej reprezentacji kolektywnej. Klasy są produktem pewnych przeżyć, ustanawiających hierarchię społeczną, gdzie wyższa i niższa pozycja jest wyznaczana przez uprzywilejowane lub upośledzone uczestnictwo w podstawowej aktywności społecznej. Klasy panujące ustalają hierarchię wartości, na jej czele znajdują się wartości rzadkie, do których klasy wyższe mają uprzywilejowany dostęp. G. Gurvitch określa klasy jako społecznie partykularne grupy o wielkim zasięgu przestrzennym, reprezentujące wielość grup podporządkowanych.

Slide 19

KLASA ŚREDNIA 1. Zbiorowość grup i jednostek, które rozpatrywane łącznie tworzą ośrodek i wzory specyficznego stylu życia, mentalności, zachowań i poglądów. Emanują z nich normy i wzory docierające do odległych kręgów, które rzutują na kształt znaczącej części społeczeństwa. 2. Proletaryzacja klasy średniej: przechodzenie na pozycje klasy robotniczej, utrata pewnych atrybutów i uzyskanie nowych, np. przez zmianę dotyczącą ról zawodowych, utrata monopolu na wiedzę i wykształcenie. Prawdziwsze jest określenie polaryzacja klasy średniej, rozdział na specjalistów i pracowników. Nie można jednak mówić o deklasacji w odniesieniu do całej klasy średniej. 3. Różnice kulturowe są przyczynami dystansu między klasą średnią a klasą robotniczą. Podstawowa bariera to rozdział: fizyczni-umysłowi. Ogranicza się kontakty towarzyskie, zawiera małżeństwa homogeniczne, przeciwdziała zacieraniu odrębności klasy średniej.

Slide 20

4. Fragmentacja klasy średniej; brak wewnętrznej spójności; zróżnicowanie płac. Klasa średnia stanowi zbiorowość odrębnych grup zawodowych, między którymi utrzymuje się izolacja społeczna. Kategorie specjalistów i wolnych zawodów zachowują silną tożsamość grupową dzięki organizacjom profesjonalnym, korporacjom które chronią interesy zawodowe i regulują zachowania członków organizacji. 5. Klasy średnie w Polsce. Mówimy raczej o ludziach zajmujących środkowe pozycje w hierarchii społecznej oraz o społeczeństwach klasy średniej. W czasach komunistycznych klasy średnie dzieliły się na segment niższy bezpartyjny i wyższy - upartyjniony. Budowa kapitalizmu przyczyniła się do wytworzenia nowej klasy średniej - przedsiębiorców. Od połowy lat 90. stare i nowe klasy średnie stworzyły nową jakość w strukturze społecznej. Jedną z dróg dochodzenia do klasy średniej było dawniej było kombinowanie, obecnie raczej przedsiębiorczość.

Slide 21

Dawny lumpenproletariat bywszyje ludi ros., byli ludzie, eks-ludzie, tj. lumpenproletariat, ludzie zdeklasowani, bez pracy i zawodu. Ludzie zbędni, ludzie luźniF. Znaniecki . Na wsi bandosi lumpenproletariat (niem. Lumpenproletariat) społ. najniższa warstwa społeczna miast złożona z szumowin, ludzi zdeklasowanych, bez pracy, zawodu itp. Najniższa, zdeklasowana warstwa społeczeństwa kapitalistycznego, składająca się z ludzi żyjących w nędzy, bez zawodu, bezrobotnych lub pracujących jedynie dorywczo, często zdemoralizowanych i wykolejonych. Wg Marksa lumpenproletariat ze względu na swoją niestabilność i podatność na demagogię stanowi raczej siłę konserwatywną, często wykorzystywaną jako narzędzie sił reakcyjnych i radykalnych ideologii, niezdolną do wzięcia udziału w rewolucji robotniczej. Obecnie underclass

Slide 22

Wykluczenie społeczne to brak lub ograniczone możliwości uczestniczenia, wpływania i korzystania z podstawowych instytucji publicznych i rynków, które powinny być dostępne dla wszystkich, a w szczególności dla osób ubogich. Są to między innymi: publiczna edukacja, sprawiedliwości, pośrednictwo publiczny ochrona zabezpieczenie pracy, ochrona i publiczny administracja publiczna, organizacje zdrowia, polityczne, społeczne, pracy, sektor sektor rynek wymiar transport mieszkaniowy, pozarządowy pracy, rynek i dóbr konsumpcyjnych, rynek usług telekomunikacyjnych, bankowych i przedsiębiorczość. innych, prywatna własność i

Slide 23

Przynależność klasowo-warstwowa jako czynnik warunkujący zachowania jednostkowe i zbiorowe im wyższa klasa społ. tym mniejsza śmiertelność, dłuższa długość życia im wyższa klasa społ. tym lepsze szanse dziecka na wysoką pozycję zawodową inne standardy wychowania dzieci (najwyższe w kl. Wyższej, śr. najnowsze standardy) dobór partnera życiowego (z kl.- najczęściej, późniejszy wiek zawierania związków małżeńskich, większa liczba kobiet niezamężnych wyższe klasy) niestabilność rodziny

Slide 24

Funkcjonalna teoria stratyfikacji Tę teorię reprezentują Parsons, Moore, Davies. Została ona opisana w pracy W. Wesołowskiego. We wszystkich społeczeństwach istnieje hierarchiczne zróżnicowanie społeczeństwa wyodrębniające te pozycje społeczne, które są najważniejsze i te, które wymagały największego przystosowania (długotrwałość i wyrzeczenia muszą być nagrodzone) i zdolności (niezastępowalność). Każe społeczeństwo wytwarza swój własny system stratyfikacji, które różnią się rozpiętością i dostępnością społ., zakresem szans (otwarte, zamknięte), stopniem solidności warstwowej (mniej lub bardziej zorganizowane i wyraziste). Teoria ta zakłada milcząco, że szanse wszystkich ludzi są jednakowe, a tak nie jest.

Slide 25

Funkcjonalna teoria stratyfikacji Talcotta Parsonsa ustalenie funkcji systemu i podsystemów oraz stosunków między podsystemami nowoczesne społeczeństwo składa się z wielu podsystemów: podsystem zawodowy uwarunkowany podziałem pracy i specjalizacją czynności; jednostki pełnią określone role społeczne i zajmują związane z nimi pozycje na szczeblach hierarchii struktury (systemu) Hierarchia jest oparta na kwalifikacjach i kompetencjach oraz scentralizowana i ze zróżnicowanymi statusami z punktu widzenia przywództwa. Pozycje są związane z czynnościami oraz nagrodami (dochód, sława, prestiż). Jest to układ instrumentalny, powiązany z systemem pokrewieństwa status obejmuje nie tylko jednostkę, ale całą rodzinę. Powoduje to różnicowanie całych rodzin grupy rodzinne znajdujące się na tych samych pozycjach wytwarzają podkulturę nowoczesne społeczeństwo uwarstwione jest od upper class do low class podsystem wzajemnej wymiany dóbr i usług podsystem własności Instrumentalny układ społeczny wygląda następująco: Zawód wymiana własność

Slide 26

Th. Lensky u podstaw rozdziału przywilejów pozytywnych i negatywnych w społeczeństwie leży zróżnicowany dostęp do władzy, należy zwrócić uwagę na rolę krystalizacji statusu społ. (w pewnych kręgach jesteśmy wszyscy jednakowo uprzywilejowani). im większa niespójność czynników statusu, tym bardziej jednostka postrzega swój status jako niepewny niespójność czynników statusu jest odbierana przez ludzi jako kara (dążymy do zmiany tego stanu rzeczy) redukowanie napięć W. Wesołowski pojmował funkcjonalną teorię strat. jako przezwyciężanie podziałów klasowych sprzed wojny.