Płodność i rodzina

Zobacz slidy

Treść prezentacji

Slide 1

Płodność i rodzina w czasie transformacji

Slide 2

zjawiska w sferze rodziny utrzymywanie się płodności na bardzo niskim poziomie i długotrwały jej spadek zahamowanie wzrostu ludności Polski głęboka depopulacja silne zestarzenie się społeczeństwa

Slide 3

ZMIANY ZALUDNIENIA Po drugiej wojnie światowej Polska przez długi czas należała do krajów o największym przyroście zasobów ludnościowych Między 1 stycznia 1950 roku a 1 stycznia 1980 roku liczba ludności zwiększyła się o 43,9 w tym samym czasie populacja Europy wzrosła o 26,5

Slide 4

Między 1 stycznia 1980 roku a 1 stycznia 2005 roku zaludnienie wzrosło o 7,8, tj. do 38 174 tys. od 2002 notuje się ujemny przyrost naturalny

Slide 5

Współczynnik dzietności (poziom płodności) (ang. Total Fertility Rate TFR) współczynnik określający liczbę urodzonych dzieci przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym (15-49 lat). BR współczynnik urodzeń, wyraża roczną liczbę urodzeń przypadającą na 1000 mieszkańców

Slide 6

WSPÓŁCZYNNIK DZIETNOŚCI W LATACH 1989-2003 Polska, miasto, wieś. 3 2,5 miasta wieś Polska 2 1,5 1 0,5 0 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Slide 7

Typowym dla wszystkich współczesnych populacji jest proces zwany przejściem demograficznym Jest to spadek rozrodczości następujący od poziomu właściwego dla płodności naturalnej do poziomu kontrolowanej płodności. Podłożem tych zmian jest unowocześnienie społeczeństwa.

Slide 8

zmiany liczby i intensywności urodzeń w Polsce są zjawiskiem szczególnym na tle innych krajów europejskich: zmiany są głębsze, następują częste zwroty, charakteryzują się małą stabilnością

Slide 9

Głębokie wahania liczby urodzeń zwane falowaniem demograficznym wywoływały i wywołują poważne konsekwencje społeczne.

Slide 11

Czy obecny niski poziom płodności ma źródło w transformacji?? W latach 1983- 1991 TFR obniżał się rocznie średnio o 0,054 a w początkowym okresie transformacji o 0,075 Zjawiska transformacji mogły zatem spotęgować malejący trend płodności, ale go nie wywołały ŹRÓDŁA SPADKU BYŁY GŁĘBSZE

Slide 12

Cechy strukturalne spadku płodności w latach 1984-2004 1) zróżnicowanie terytorialne

Slide 13

pomorskie warmińsko-mazurskie lubelskie 1,34 dolnośląskie opolskie 1,01 śląskie najwyższy wskaźnik TFR najniższy wskaźnik TFR

Slide 14

2) Odmienność poziomów TFR wśród mieszkańców miast i wsi Podział ten w nowoczesnych społeczeństwach staje się nieistotny W 2003 roku różnica między TFR w mieście i na wsi wynosiła około 0,3

Slide 15

3) Regulacja urodzeń 14 ciąż kończy się usunięciem płodu 88 społeczeństwa akceptuje stosowanie środków antykoncepcyjnych, a 75 ją praktykuje

Slide 16

4) Odraczanie płodności, przesuwanie części aktywności prokreacyjnej rośnie znaczenie płodności kobiet w wieku od 25 do 34 lat obecnie kobiety w wieku 29-37 zachodzą w ciążę z pierwszym bądź drugim dzieckiem częściej niż miało to miejsce kilkanaście lat temu

Slide 17

5) Malejąca liczba urodzeń małżeńskich udział urodzeń pozamałżeńskich wśród wszystkich urodzeń wzrósł i z 4,6 zwiększył się do 15 (szczególnie wysoki odsetek na tzw. obszarach pomigracyjnych) w miastach rodzi się więcej dzieci nieślubnych niż na wsi (w 2003 roku 41 dzieci urodzonych w Wałbrzychu pochodziło ze związków pozamałżeńskich)

Slide 18

Związek głębokiego i trwałego spadku dzietności ze zjawiskami - tworzenia i rozpadu rodziny, czyli ze zmianami struktury rodzin

Slide 19

Bilans rodzin polskich badania w latach 1980, 1990 i 2003 1) maleje liczba małżeństw z dziećmi (o 7,3) - ale nadal jest to dominujący typ rodziny 2) zwiększa się liczba samotnych rodziców z dziećmi (wzrost o 30) 3) wzrost liczby rodzin, którą tworzą partnerzy bądź małżonkowie bez dzieci 4) zmniejszenie się częstotliwości zamążpójścia 5) zwiększenie się udziału małżeństw zawieranych późniejszym wieku (25-29 lat)

Slide 20

FORMY ALTERNATYWNE WOBEC MAŁŻEŃSTWA - trwała samotność - najpopularniejsza - kohabitacja - W Polsce odgrywa role związku przedmałżeńskiego lub pomałżeńskiego (panny i rozwódki). Ponadto partnerzy związków nieformalnych częściej niż wśród innych kategorii są nisko wykształceni. Liczba nieformalnych związków nie jest duża, nie rośnie szybko

Slide 21

Rozwód nie jest czynnikiem, który przyczyniłby się istotnie do małej lub spadającej płodności Na 100 nowo zawartych małżeństw w Polsce przypada 10 rozwodów- jest to poziom niski, średnia krajów UE od 10 lat przekracza 30. wskaźnik nie wykazuje tendencji wzrostowej

Slide 22

DEFAMILIZACJA Tendencja charakteryzująca się m.in. radykalnym spadkiem natężenia związków małżeńskich i nasilonym wzrostem udziału urodzeń nieślubnych. Ma podłoże w procesach schyłkowych poprzedzających transformację i w samym jej przebiegu.

Slide 23

Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie. Główne czynniki przemian dotychczasowego wzoru małżeństwa i rodziny

Slide 24

Zmiana pozycji kobiet w strukturze świata społecznego Zmiany we wskazanym obszarze sprzężone są z przemianami nie tylko świadomościowymi, ale przede wszystkim ekonomiczno-społecznymi, silnie zresztą oddziałującymi na siebie.

Slide 25

Czynniki mające wpływ na owy stan: masowa aktywizacja zawodowa kobiet i zmiana ich świadomości, tworzenie się społeczeństwa informacyjnego, globalnej ekonomii niosącej nowe miejsca pracy, pojawienie się rewolucji seksualnej i nowej fali walk kobiet wyrażających się w ruchach feministycznych o różnych założeniach.

Slide 26

Lata 60-te Masowe wejście kobiet na rynek pracy Nasilenie się aktywności zawodowej. Pojawienie się konkurencyjnej siły wobec mężczyzn, ale też dramatyczny wzrost obciążenia kobiet, które określa się wieloetatowością (praca zawodowa, praca w gospodarstwie domowym, rodzenie i wychowanie dzieci, rola żony).

Slide 27

Nowy system wartości i norm nastawienie na indywidualizm i samorealizację

Slide 28

Polowanie na odpowiedniego mężczyznę zaczyna być zastępowane polowaniem na odpowiednią pracę, samorealizację i co najważniejsze, podnoszenie poziomu edukacji. Dzięki temu szanse kobiet wzrastają nie tylko na rynku pracy, ale również na rynku matrymonialnym.

Slide 29

Rozwój ruchów feministycznych (XX wiek) powstanie przeciw opresji kobiet na całym świecie wyraz pragnień i oczekiwań dotyczących różnych sfer codziennego życia narodzenie się nowej świadomości i podmiotowości kobiet

Slide 31

Dwa kierunki ruchów walczących o równe prawa kobiet liberalny i socjalistyczny

Slide 32

Oba ruchy walczą o prawa kobiet we wszystkich dziedzinach życia. Ruch socjalistyczny postrzega walkę przeciwko patriarchalizmowi jako powiązaną ze zniesieniem kapitalizmu. Natomiast ruch liberalny skupia się na możliwościach osiągania społecznoekonomicznej zmiany sytuacji kobiet poprzez działania reformatorskie, niezależnie od innych realizowanych celów.

Slide 33

indywidualizacja poczucia sukcesu i życiowych satysfakcji teoria wymiany dwa sposoby oceny osiąganego poziomu satysfakcji w związku: oczekiwany poziom porównania porównanie tego, co się rzeczywiście osiąga w związku, z tym, czego się od niego oczekiwało alternatywny poziom porównania porównanie tego, co się otrzymuje w danym związku, z tym, co można osiągnąć z alternatywnych źródeł (innych związków)

Slide 34

Wiara w instytucję małżeństwa, nie zaś wiara w partnera, generuje trwałość związku. Michael Johnson (1973) indywidualne zaangażowanie oddanie i chęć trwania razem pomimo przeciwieństw strukturalne zaangażowanie wydarzenia, sytuacje obiektywne powstrzymujące jednostkę przed odejściem, niezależnie od osobistych preferencji

Slide 35

wzrost znaczenia seksualności rozdzielenie funkcji prokreacyjnej od funkcji seksualnej Sfera seksualności staje się ważnym elementem tożsamości ponowoczesnego człowieka. urządzanie związku (tj. system małżeństwa) vs urządzanie seksualności (nie służy już tylko biologicznemu odtwarzaniu, lecz rozprzestrzenia się, unowocześnia)

Slide 36

Ira Reiss (1967) cztery standardy dotyczące pożycia płciowego: 1) abstynencja (motywowana względami religijnymi, nieodpowiednią fazą życia, a najczęściej brakiem partnera), 2) podwójny wzorzec (seks przyzwolony był przez wieki tylko mężczyznom, natomiast główna zmiana rozpoczęła się wtedy, gdy zaaprobowany społecznie został wzorzec określany jako transitional double, inaczej narzeczeński standard, który pozwalał współżyć seksualnie kobietom zaręczonym lub posiadającym stałego partnera), 3) wzorzec oparty na miłości (love standard) (życie seksualne możliwe jest wtedy, gdy dwoje ludzi łączy silne uczucie; standard taki jest akceptowany dla obu płci), 4) wzorzec permisywności (fun standard) (następuje przyzwolenie na seks bez uczucia, niezależnie od relacji uczuciowych miedzy obiema płciami).

Slide 38

zanik jednoznaczności teleologicznej małżeństwa oraz misji rodzicielskiej rewolucyjna przemiana w traktowaniu dziecka bezwartościowe ekonomicznie, ale bezcenne emocjonalnie (oczywiście dla tych, którzy pragną je posiadać)

Slide 39

DINKS (Double Income No Kids) opóźnianie prokreacji obniżenie liczby dzieci w rodzinie bezdzietność

Slide 40

dobrowolna bezdzietność wolność od dziecka manifestowanie postaw antyprokreacyjnych zaburzenia psychopatologiczne ??? zmieniające się role płciowe dezintegracja rodziny nuklearnej (tj. składającej się z rodziców, zwykle małżonków, i ich dzieci)

Slide 41

życie w samotności single life oznacza wszystkich ludzi żyjących samotnie, niezależnie od ich sytuacji cywilno-prawnej (panny, kawalerowie, osoby rozwiedzione, separowane, stanu wdowiego, samotni rodzice). kiedyś - negatywne naznaczanie i marginalizowanie dziś - niejednokrotnie admiracja i naśladownictwo

Slide 42

dlaczego?

Slide 43

modernizacja społeczeństw płaszczyzna industrialna i urbanizacyjna powstawanie wielkomiejskich skupisk i specyficznych dla nich zjawisk rozpad rodziny wielopokoleniowej anonimowość życia bezosobowe stosunki społeczne samotność jednostki rozwój całej mozaiki instytucjonalnych form życia społecznego

Slide 44

samotność psychiczna osamotnienie - brak więzi psychicznych z drugim człowiekiem samotność moralna dotyczy głębokiego kryzysu wartości, ideałów, wzorów zachowań.

Slide 45

monoparentalność w ponowoczesnym świecie przekonanie, że kobieta (gdy emocjonalnie jest gotowa) może zostać matką, gdy sama tego pragnie mężczyźni samotnie wychowujący dzieci też nie należą do rzadkości (np. USA, 1992 14 i ponad milion dzieci żyło w tego typu rodzinach) jak postrzegamy? dzieci jako pozbawione wzorca rodziny, który jest podstawą uczenia się ról społecznych

Slide 46

związki homoseksualne wzrost takowych wzrost ich akceptacji sytuacja prawna: we wszystkich cywilizowanych krajach usuwa się zapisy dyskryminujące homoseksualistów, podkreślając równość praw i obowiązków na różnych płaszczyznach życia w roku 1989! Dania jako pierwsza zalegalizowała formę związku homoseksualnego, a zaraz za nią uczyniły to Szwecja i Norwegia, potem Francja, Niemcy i Holandia (od 2001 roku możliwość zawierania małżeństw)

Slide 47

Dziękujemy Magdalena Czepe Martyna Urbaniak Referat opracowany na podstawie: K. Slany, Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie, Kraków 2002, rozdz. II.4 i II.5, s. 86-134 Współczesne społeczeństwo polskie dynamika zmian pod red. J. Wasilewskiego, Warszawa 2006: M. Okólski, Płodność i rodzina w okresie transformacji