Myśl sejmu czteroletniego i podstawy doktrynalne

Zobacz slidy

Treść prezentacji

Slide 1

Myśl sejmu czteroletniego i podstawy doktrynalne Konstytucji 3 maja B. Florczak M. Żakowski

Slide 2

Sejm Czteroletni sejm zwołany 6 października 1788 za zgodą cesarzowej Rosji Katarzyny II w Warszawie, obradujący do 29 maja 1792, mający na celu przywrócenie pełnej suwerenności i przyśpieszenie rozwoju gospodarczego Rzeczypospolitej.

Slide 3

Tło międzynarodowe Od 1768 Rzeczpospolita była nieprzerwanie protektoratem Rosji, która mocą odnowionego w 1775 traktatu gwarancyjnego zapewniała nienaruszalność ustroju państwa polskiego.

Slide 4

Początki sejmu czteroletniego Chwilowe wzmocnienie militarne Rzeczypospolitej leżało w interesie Rosji. Rosjanie nie przewidzieli jedynie, że zgadzając się na zmianę stanu liczebnego wojsk polskich, obniżonego jeszcze decyzją sejmu niemego w 1717, spowodują próbę zniesienia rosyjskiego protektoratu nad państwem polskim.

Slide 5

Prace 13 października 1788 odczytano na posiedzeniu sejmu deklarację posła pruskiego Ludwiga Heinricha Buchholtza, w której przestrzegał on zgromadzonych przed wiązaniem się sojuszem wojskowym z Rosją przeciwko Turcji, ofiarując w zamian przymierze polsko-pruskie, gwarantujące całość i niepodległość Rzeczypospolitej 20 października wojewoda sieradzki Michał Walewski zgłosił projekt aukcji wojska do 100 000, który został przyjęty przez aklamację. 3 listopada sejm skasował Departament Wojskowy Rady Nieustającej i powołał w jego miejsce Komisję Wojskową Obojga Narodów. 9 grudnia skasowano Departament Interesów Cudzoziemskich Rady Nieustającej, który był instrumentem kontroli polityki zagranicznej Rzeczypospolitej przez Rosję i w jego miejsce wprowadzono niezależną sejmową Deputację Spraw Zagranicznych.

Slide 6

Prace ciąg dalszy 19 stycznia 1789 sejm zniósł samą Radę Nieustającą, która w ręku ambasadora rosyjskiego stała się de facto władzą nadrzędną nad królem. W wyniku czego na trzy lata władzą naczelną stał się wyłącznie Sejm, co było równoznaczne z odzyskaniem przez Rzeczpospolitą niezależności i likwidacją protektoratu rosyjskiego. W maju Rosja, znajdując się pod stałą i silną presją Prus zmuszona była wypełnić uchwałę Sejmu Czteroletniego o ewakuacji wojsk rosyjskich i ich magazynów z terytorium Rzeczypospolitej. 22 czerwca 1789 Sejm uchwalił konstytucję Lustracja dymów i podanie ludności, proklamującą pierwszy spis powszechny ludności. Od 1790 główną rolę w sejmie sprawował król i powiązany z nim obóz reformatorski. Powołał on liczne komisje, które zajęły się sprawami finansowymi, gospodarki i wojskowości. 26 marca 1790 sejm uchwalił tzw. podatek dochodowy dziesiątego grosza na utrzymanie armii, płacony z dóbr szlacheckich i w podwójnej wysokości z dóbr kościelnych.

Slide 7

Przymierze polsko-pruskie 29 marca 1790 podpisano sojusz zaczepnoodporny z Prusami, które zobowiązywały się przyjść z pomocą Rzeczypospolitej w razie jej zaatakowania przez Rosję. Oznaczało to formalne uniezależnienie się polityki polskiej od wpływu Rosji. 6 września 1790 Sejm podjął uchwałę zakazującą jakiejkolwiek cesji terytotium Rzeczypospolitej, przekreślając tym samym możliwość odstąpienia miast pomorskich Prusom i unicestwiając plan zamienny Ewalda Friedricha von Hertzberga.

Slide 8

Konstytucja 3 maja

Slide 9

Konstytucja 3 maja Konstytucja 3 maja (właściwie Ustawa Rządowa z dnia 3 maja) uchwalona 3 maja 1791 roku ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie.

Slide 10

Konstytucja a stosunki zagraniczne Rzeczpospolitej Przyjęcie Konstytucji 3 maja sprowokowało wrogość sąsiadów Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Podczas wojny w obronie konstytucji, Polska zdradzona przez swojego pruskiego sprzymierzeńca Fryderyka Wilhelma II została pokonana przez Imperium Rosyjskie Katarzyny Wielkiej, sprzymierzonej z konfederacją targowicką - spiskiem polskich magnatów przeciwnych reformom osłabiającym ich wpływy. Pomimo tej klęski i późniejszego II rozbioru Polski, Konstytucja 3 maja wpłynęła na późniejsze ruchy demokratyczne w świecie.

Slide 11

Tło historyczne Konstytucja 3 maja miała być odpowiedzią na pogarszającą się sytuację wewnętrzną i międzynarodową Rzeczypospolitej Obojga Narodów, która jeszcze 150 lat wcześniej była jedną z największych potęg europejskich i największym krajem w Europie. Aby zapobiec powstaniu nowoczesnego państwa polskiego caryca Katarzyna Wielka i król Prus Fryderyk Wielki sprowokowali konflikt pomiędzy konserwatystami w Sejmie a królem, dotyczący praw mniejszości religijnych

Slide 12

Spisanie i przyjęcie Konstytucji Sala Senatorska na Zamku Królewskim w Warszawie, miejsce uchwalenia konstytucji 3 maja

Slide 13

Projekty zmian ustroju Rzeczypospolitej Największe możliwości reform otworzył Sejm Czteroletni obradujący w latach 17881792. 7 września 1789 sejm wyłonił Deputację do Formy Rządu, kierowaną przez biskupa kamienieckiego Adama Stanisława Krasińskiego, do zadań której należało opracowanie projektu zmiany ustroju Rzeczypospolitej. 17 grudnia 1789 do sejmu wniesiono zaaprobowany przez deputację tekst marszałka nadwornego litewskiego Ignacego Potockiego pt. Zasady do formy rządu. Projekt ten, zgodny z duchem republikańskim, zakładał podporządkowanie rządu sejmowi, a sejmu sejmikom, przy zachowaniu wybieralności wszystkich urzędników państwowych, od króla począwszy.

Slide 14

Przyjęcie konstytucji Zwolennicy Konstytucji, w obawie przed groźbą użycia siły przez Stronnictwo Moskiewskie, przyspieszyli termin obrad nad dokumentem o dwa dni (planowanym terminem był 5 maja 1791). Wielu posłów przybyło wcześniej w tajemnicy, a miejsce obrad (Zamek Królewski w Warszawie) był strzeżony przez Gwardię Królewską i oddziały wojskowe pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego, który wraz z grupą oficerów znalazł się w izbie sejmowej w pobliżu tronu.

Slide 15

Przyjęcie konstytucji ciąg dalszy. O przyjęciu konstytucji bez czytania przesądził przypadek. Poseł inflancki Michał Zabiełło wezwał do przyjęcia konstytucji, a króla do jej zaprzysiężenia. Władca podniósł rękę na znak, że chce przemówić, co zwolennicy konstytucji poczytali za gotowość Stanisława Augusta do złożenia przysięgi. Król złożył przysięgę na ręce biskupa krakowskiego Feliksa Turskiego, następnie wezwał zebranych do przejścia do kolegiaty św. Jana na nabożeństwo dziękczynne.

Slide 16

Konstytucja została przyjęta tego samego dnia przytłaczającą większością głosów, co zostało owacyjnie przyjęte przez tłum zgromadzony przed zamkiem. 7 maja 1791 marszałkowie sejmowi wydali uniwersał, ogłaszający uchwalenie konstytucji. Głosił on m. in.: Ojczyzna nasza już jest ocalona. Swobody nasze zabezpieczone. Jesteśmy odtąd narodem wolnym i niepodległym. Opadły pęta niewoli i nierządu.

Slide 17

Postanowienia Konstytucji 3 maja Konstytucja 3 Maja ujęta była w 11 artykułów. Wprowadzała prawo powszechnej niepodległości (dla szlachty i mieszczaństwa) oraz trójpodział władzy na ustawodawczą (dwuizbowy parlament), wykonawczą (król) i sądowniczą.

Slide 18

Konstytucja ograniczała nadmierne immunitety prawne i polityczne przywileje szlachty zagrodowej. Ograniczała również demokrację pozbawiając część społeczeństwa (szlachtę gołotę, tzn. nie posiadającą dóbr ziemskich) praw politycznych. We wcześniejszym ( 18 kwietnia 1791 ) akcie prawnym Miasta Nasze Królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej prawa te nadano mieszczaństwu. W jego artykule III zastrzeżono, że będzie on integralną częścią Konstytucji. Akt ten nadawał mieszczaństwu prawo do bezpieczeństwa osobistego, prawo do posiadania majątków ziemskich, prawo zajmowania stanowisk oficerskich i stanowisk w administracji państwowej, prawo nabywania szlachectwa. W akcie tym obejmowano pospólstwo opieką prawa i administracji rządowej. Był to pierwszy krok w kierunku zniesienia poddaństwa chłopów i nadania praw wyborczych tej największej, a zarazem najbardziej wyzyskiwanej klasie społecznej.

Slide 19

Konstytucja przewidywała zebrania sejmu zwyczajne co dwa lata oraz nadzwyczajne w razie narodowej potrzeby. Izba niższa (Izba Poselska) składała się z 204 posłów oraz 24 przedstawicieli (plenipotentów) miast królewskich. Izba wyższa (Izba Senacka) składała się z 132 członków: senatorów, wojewodów, kasztelanów, ministrów oraz biskupów. Władza wykonawcza spoczywała w rękach rady królewskiej, która nosiła nazwę Straży Praw. Komisji przewodniczył król. Składała się z pięciu wskazanych przez niego ministrów: ministra policji, pieczęci (tzn. spraw wewnętrznych pieczęć była tradycyjnym atrybutem wcześniejszych kanclerzy), ministra pieczęci spraw zagranicznych, ministra belli (ministra wojny), ministra skarbu. Ministrowie byli wybierani przez króla, ale odpowiadali przed sejmem.

Slide 20

Dziękujemy za uwagę Bartłomiej Florczak Marcin Żakowski