Jednostka i indywidualizm w kulturze Europy

Zobacz slidy

Treść prezentacji

Slide 1

Jednostka i indywidualizm w kulturze Europy

Slide 2

Średniowiecze jako życie we wspólnocie Na co dzień funkcjonuje się w grupie Związane jest to z poczuciem zagrożenia. Podróżuje się grupami. Inne są granice intymności i cielesności. Nieustanna bliskość innych ciał, tłok w miejscu zamieszkania nie prowadzi do dziś odczuwanego w naszej kulturze dyskomfortu.

Slide 3

Jak traktowano życie w samotności?

Slide 4

Enklawy samotności i indywidualności XI-XVII w. Upowszechnianie się wymiany pieniężnej , rozwój miast i handlu w XII w. sprzyjają prywatności. W wykopaliskach pojawiają się kufry i sakiewki własność prywatna. Monastycyzm funkcjonuje jako wzór, który sprzyja kultowi samotności. U kartuzów życie wspólnotowe ograniczało się do liturgii i szczególnie uroczystych posiłków. Także literatura rycerska nawołuje do przezwyciężania samego siebie, samotna wędrówka, milczenie i stawianie czoło wyzwaniom bywać zaczyna cnotą. W rzeźbie i portrecie zaczyna zaznaczać się podobieństwo. Narodziny ja w literaturze świadczą o indywidualizacji podmiotu: Zmienia się podejście do religijności. Akcentuje się coraz częściej przeobrażanie samego siebie, wewnętrzne doskonalenie jako sposób na doświadczenie łaski boskiej. w dziennikach (ich temat obraca się wokół rachunków, coraz częściej zapisywane są jednak wydarzenia z dnia w formie prostych sformułowań) i w pamiętnikach historycznych (pisane są przez osoby publiczne, szanowane i wpływowe, nie należy ich jednak mylić z autobiografią). Zmieniają się praktyki religijne: indywidualna modlitwa (klęcznik) lub modlitwa na łonie rodziny w kulturze protestanckiej zastępuje zbiorowe modły, a spowiedź odbywa się w konfesjonale. Praca umysłowa staje się osobista. Intymność przejawia się w zwyczajach czytelniczych warstw oświeconych czytają oni coraz częściej w ciszy. Potrzeba intymności przejawia się też niekiedy w ukrywaniu potrzeb związanych z wydalaniem i higieną osobistą. Indywidualizm dziecka zaznacza się na razie raczej w stwierdzeniu nie chcę, by ono umarło. Dzieci poddaje się leczeniu.

Slide 5

Indywidualizm w portrecie (przemiany) Hildegarda z Bingen (1098-1179) J. Vermeer, Dziewczyna z perłą, ok. 1665

Slide 6

Jednostka w państwie nowoczesnym (od XVIIXVIII w.) W XVIII w. zachodnioeuropejskie państwo policyjne - w teorii takie, którego naczelnym dobrem jest dobro powszechne i rozwój społecznoekonomiczny - ma zapewnić kontrolę nad całością spraw publicznych (od decyzji politycznych poczynając, przez ustawodawstwo, sądownictwo aż po organizację życia publicznego). W obszarze codzienności państwo ma zapewnić obywatelowi opiekę zdrowotną, alienację jednostek uznanych za niebezpieczne, rozstrzyganie sporów, organizację transportu publicznego, obowiązek szkolny, służby porządkowe tym wszystkim zajmie się administracja publiczna i specjalna. Jednostka wywalcza sobie własną przestrzeń poszukuje czegoś, co nazwalibyśmy współcześnie dążeniem do prywatności. Owo dążenie do prywatności ma być realizowane w obrębie rodziny.

Slide 7

Narodziny własnego losu w XIX w. Coraz więcej ludzi buntuje się przeciwko dyktatowi powinności wobec rodziny artykułując potrzebę posiadania: Prawo do wyboru własnego losu wspierane jest przez: własnego czasu (czytać książkę, wychodzić i wracać, kiedy się chce, podróżować) własnej przestrzeni (spać we własnym łóżku, ubierać się po swojemu, konsumować po swojemu) procesy demokratyzacji (n. p. prawa wyborcze dla wszystkich mężczyzn), i wolności obywatelskich (dom mieszkalny ogłaszany zostaje nienaruszalnym w dobie rewolucji francuskiej, a nocne rewizje zakazane) wolny rynek i inicjatywę prywatną cywilizację przemysłową (miasto wyzwala w człowieku chęć do wyboru własnego losu) technologię, która sprzyja własnej przestrzeni i własnemu czasowi Wśród mężczyzn przedstawicieli burżuazji, arystokracji popularyzują się różne kreacje indywidualizmu (dandys, artysta, intelektualista, włóczęga). Inne grupy dopiero domagają się prawa do własnej egzystencji. Młodzi, kobiety i proletariat zaczynają aspirować do przywileju kształtowania własnego losu, dostępnego dla bogatych mężczyzn.

Slide 8

Znaki indywidualizmu w wieku XIX Pod koniec wieku takie zjawiska jak obieg poczty, popularyzacja wizytówek, osobisty notatnik podpisany inicjałami, a nawet nadawanie imion zwierzętom domowym znamionują zwycięstwo imienia jako oznaki indywidualizmu. Imiona się indywidualizują, przydomki umierają, nazwiska upowszechniają. Potrzebę rejestracji, identyfikacji i kontroli tłumu realizuje dokument osobisty (najczęściej paszport) i rejestr policyjny. Upowszechnia się lustro. Kontemplacja własnego wyglądu przestaje być przywilejem. Wieś jednak nie zna jeszcze luster ukazujących całą sylwetkę. Na cmentarzach triumfuje pojedynczy grobowiec (przeciwstawiany rodzinnemu) i zindywidualizowane epitafium. Fotografia umożliwia powszechny dostęp do własnego wizerunku.

Slide 9

Demokratyzacja portretu W 1839 r. Daguerre opatentował metodę, która pozwalała na metalowej płycie utrwalić wizerunek po 15-minutowym pozowaniu (dagerotyp). Fotografia (1841 r.) umożliwiła skracanie pozowania, a także otrzymanie wielu egzemplarzy własnej podobizny. Jest coraz tańsza. Po 1860 r. technika retuszu umożliwia łagodzenie rysów twarzy, likwidację pryszczy, osiągnięcie upragnionego wizerunku, z którym można się utożsamić. Dobrze wyreżyserowany wizerunek na fotografii zaświadcza o pozycji. Podział ról w zależności od płci stanowi wyraz hierarchii w obrębie rodziny sklepikarskiej, burżuazyjnej, arystokratycznej. Zdjęcie pozwala uświadomić sobie zjawisko własnego starzenia się. Jest też pożywką dla nostalgii za utraconą młodością, za zmarłą ukochaną.

Slide 10

Demokratyzacja portretu

Slide 11

Demokratyzacja portretu

Slide 12

Kres zmiany tożsamości Tłum w miastach podlega rejestracji nowoczesnego państwa książeczki pracy drukuje się dla robotników, małżeństwa rejestruje się w urzędzie stanu cywilnego, podróżni wyrabiają w urzędzie paszporty. Powszechne spisy ludności, ewidencja w gminach prowadzi do tego, że coraz rzadziej widuje się na wsi człowieka, który nie wiedziałby, ile ma lat. Każdy liczy przebyte lata życia. Rysopis w procesie ścigania przestępcy jest zawodny, pamięć policjanta jest ulotna. Zniesiona zostaje kara palenia rozpalonym do czerwoności żelazem, nie wiadomo więc, jak zidentyfikować recydywę. Policja zaczyna posługiwać się fotografią, pomiarami kostnymi. Początek XX w. to początek identyfikacji z odcisków palców. Metamorfozy bohaterów XIXwiecznej prozy, zmiany tożsamości dziś wydają się nieprawdopodobne. Wtedy jednak były możliwe.

Slide 13

Indywidualizm, dwie wojny światowe i dwudziestolecie międzywojenne XX-wieczny totalitaryzm i systemy autorytarne zabijają ten wykluwający się indywidualizm. Jednostka ma być posłuszna państwu, jej prawa schodzą na dalszy plan. Przemiany te, charakterystyczne dla dwudziestolecia międzywojennego, dobrze obrazują zapisy konstytucji marcowej z 1921 r. i konstytucji kwietniowej z 1935 r. W tej pierwszej wyodrębnia się artykuły poświęcone tylko i wyłącznie prawom jednostki. W tej drugiej podkreśla się przede wszystkim obowiązki obywatela wobec państwa. Naczelnym postulatem II RP staje się, zapisane w konstytucji, dobro powszechne. Ówczesny nacjonalizm endecji i części obozu sanacyjnego również podkreśla konieczność poświecenia się jednostki grupie w tym wypadku narodowi polskiemu, który należy uczynić silnym. Samotna jednostka jest słaba i zdana na niełaskę wroga zewnętrznego.

Slide 14

Pułapki indywidualizacji drugiej połowy XX w. (1) Zanik kontaktów w anonimowej społeczności miasta prowadził do takich sytuacji: W 1964 r. społeczność Queens została poruszona zabójstwem Catherine Genovese. Samotną mieszkankę Knew Gardens napadnięto nad ranem na jej własnym osiedlu, gdy wróciła z nocnej pracy. Jej wołania słyszało kilkudziesięciu sąsiadów. Żaden nie zareagował. Kobieta zmarła. Psycholog społeczny tłumaczył: Każdy sąsiad Genovese był przekonany, że na policję dzwoni już ktoś inny. Wołania ofiary nie były skierowane do konkretnej osoby i odpowiedzialność się rozproszyła. Żaden z sąsiadów nie był także bliską osoba zamordowanej jej przyjaciele byli daleko (). Genovese padła więc ofiara bandyty, ale i miejskiej anonimowości.

Slide 15

Pułapki indywidualizacji drugiej połowy XX w. (2) Urlich Beck jest pełen sceptycyzmu wobec zdobyczy indywidualizmu (Społeczeństwo ryzyka, 1986): Ramy indywidualizmu. W drugiej połowie XX w. indywidualizm przekracza ograniczenia rodziny nuklearnej i klasy społecznej. Z drugiej strony, jednostka: Wzór instytucjonalnej biografii. Życie jednostki, nazywane indywidualnym, toczy się według następującego scenariusza: musi wypełniać nakazy rynku pracy musi stać się wzorem dobrego konsumenta. wejście i wyjście z systemu edukacji podjęcie i rezygnacja z aktywności zawodowej wiek emerytalny. Tu zastrzeżenie: kariera mężczyzn przebiega według tego rytmu, dla kobiet obowiązują właściwie dwa rytmy rodzinny (małżeństwo, pierwsze dziecko, następne dziecko), ale także rytm wspomniany wyżej. Jednoczesna indywidualizacja i standaryzacja. Formy egzystencji ujednolicane są masowym rynkiem i masową konsumpcją. Indywidualizacja oznacza w tym wymiarze zewnętrzne sterowanie i standaryzację. Telewizja indywidualizuje i standaryzuje zarazem: Ludzie z całego świata, niezależnie od warstwy społecznej, z której pochodzą, spotykają się wieczorem na wiejskim placu telewizji i konsumują wiadomości pisze Beck.

Slide 16

Pułapki indywidualizacji drugiej połowy XX w. (3) Przymus samostanowienia. Każdy z nas staje przed decyzją wyboru własnej biografii, mimo że wybór ten często jest pozorowany. Decyzje o zawodzie, stanowisku, miejscu pracy, miejscu zamieszkania, założeniu rodziny, liczbie dzieci muszą być podejmowane: Jednostka w zindywidualizowanym społeczeństwie musi nauczyć się, pod groźbą kary permanentnego upośledzenia, pojmować samą siebie jako ośrodek działania, jako biuro planistyczne własnej biografii, własnych umiejętności, orientacji, kontaktów partnerskich itd. pisze Beck. Tym samym, sprawy takie jak oblanie egzaminu, utrata pracy, rozwód traktowane są jako osobiste przegrane. Indywidualizacja społecznego ryzyka. Problemy izolacji społecznej, atomizacji, nierówności społecznych zostały przedefiniowane jako indywidualne (każdy jest kowalem własnego losu). To wywołuje poczucie osobistego niespełnienia, lęku, konfliktu, neurozy. W stronę solidarności grupowej. Identyfikacja klasowa w drugiej połowie XX w. ustępuje identyfikacji jednostki opartej na przynależności do, uznawanych dotąd za naturalne, grup społecznych. W centrum identyfikacji znajdują się przypisane cechy, sankcjonujące nierówności społeczne: rasa, kolor skóry, płeć, przynależność etniczna, wiek, kalectwo. Beck widzi w tym szansę na przezwyciężenie atomizacji społeczeństwa kultury zachodniej.