Definicja rzeczownika

Zobacz slidy

Treść prezentacji

Slide 1

Rzeczownik samodzielna składniowo i semantycznie odmienna część mowy nazywająca rzeczy, obiekty, miejsca, osoby, rośliny, zwierzęta, zjawiska, pojęcia abstrakcyjne. Rzeczownik w języku polskim prymarnie pełni funkcję podmiotu w zdaniu, sekundarnie dopełnienia, okolicznika, przydawki lub orzecznika. Może odmieniać się przez liczby i przypadki, występuje w rodzajach. Odmianę rzeczowników przez przypadki określa się mianem deklinacji. Istnieje także grupa rzeczowników całkowicie nieodmiennych (np. atelier, kiwi, bikini, taxi, kakadu, kamikaze itp.). Rzeczownik tworzy związki składniowe i semantyczne z rzeczownikami (zaimkami rzeczownymi), przymiotnikami (zaimkami przymiotnymi), liczebnikami (zaimkami liczebnymi) i czasownikami lub

Slide 2

-Odmiana przez liczby (liczba pojedyncza i mnoga) -Odmiana przez przypadki (jest ich siedem ) Mianownik - Kto ? Co ? Dopełniacz - Kogo ? Czego ? Celownik Komu ? czemu ? Biernik - Kogo ? Co ? Narzędnik Z kim ? Z czym ? Miejscownik - O kim ? O czym ? Wołacz - O !

Slide 3

- część wyrazu odmiennego, która pozostaje, gdy odetniemy końcówki. Jest to zatem wspólna część wszystkich form fleksyjnych danego wyrazu. W temacie fleksyjnym zawiera się znaczenie leksemu (wyrazu). Postać tematu może być we wszystkich formach taka sama, por. np. odmianę wyrazu kosz: kosza, koszami, kosze albo może różnić się obocznościami, np. kotkocie (t:ć); mama, mamie (mmi); kotek - kotka (e:0), a zatem obocznościami spółgłoskowymi, samogłoskowymi, ale również obocznościami morfologicznymi, por. np. kocię - kocięta (dodany został morfem -et-). Mówimy wówczas o tematach obocznych. Zdarza się, że formy fleksyjne mogą być oparte na zupełnie różnych tematach, tzw. supletywnych, np. człowiek - ludzie, iść - idę - szedł. Najbardziej skomplikowany układ tematów spotykamy w odmianie czasownika, mającego dwa tematy - temat czasu teraźniejszego, który wyodrębniamy po odcięciu końcówek w odmianie czasu teraźniejszego (lub przyszłego prostego), np. pisz-ę, pisz-esz, pisz-e i temat czasu przeszłego, który wyodrębniamy po odcięciu -ł- w formach czasu przeszłego w 3. os. l. pój. r. męskiego lub po odcięciu -ć w bezokoliczniku, np. pisa-ł, pisa-ć. Zdarza się, że temat czasu teraźniejszego i przeszłego jest taki sam, np. czyta- (czytaj) - czyta; w większości jednak przypadków tematy te różnią się, por. np. krzycz-(temat czasu teraźniejszego) - krzyczą- (temat czasu przeszłego); kupuj-, kupowa-; mie-l, meł-;jad-,jecha-. Temat czasu teraźniejszego służy do tworzenia form czasu teraźniejszego, przyszłego prostego oraz trybu rozkazującego. Na temacie czasu przeszłego natomiast oparte są formy czasu przeszłego, trybu przypuszczającego i formy bezokolicznika.

Slide 4

temat fleksyjny i końcówka fleksyjna Gdy odmienisz rzeczownik np. przez przypadki, zauważysz, że pewna część wyrazu nie zmienia się pomimo odmiany, podczas gdy inna część, znajdująca się na końcu wyrazu, ulega zmianie, np.: M. kto? co? dom D. kogo? czego? domu C. komu? czemu? domowi B. kogo? co? dom N. kim? czym? domem Część, która się nie zmienia, to w naszym przykładzie dom- , natomiast części, które się zmieniają, to -owi, -u, -em. Pierwszą z nich, tę niezmienną, nazywamy tematem fleksyjnym. To dzięki niej wiemy, co oznacza dany wyraz; w naszym przypadku dom oznacza budynek przeznaczony dla ludzi. Drugą z tych części, tę zmienną, nazywamy końcówką fleksyjną. Dzięki niej wiemy, w jakim przypadku występuje dany wyraz i jaką pełni funkcję w zdaniu, np. Marcin przyglądał się dom-owi - to właśnie dzięki końcówce -owi (jest to zatem celownik: komu? czemu?) potrafisz odpowiedzieć, czemu przyglądał się Marcin.

Slide 5

Końcówka fleksyjna morfem końcowy wyrazu w językach fleksyjnych, podlegający wymianie w drodze koniugacji lub deklinacji. Określa funkcję składniową wyrazu w wypowiedzeniu. Końcówka fleksyjna, w odróżnieniu od luźnych sufiksów w językach aglutynacyjnych, bardzo często określa kilka kategorii gramatycznych jednocześnie. Przykładowo końcówka -ę w wyrazie idę wyraża pierwszą osobę, liczbę pojedynczą i czas teraźniejszy (por. tur. geliyorum, gdzie -iyor oznacza czas teraźniejszy, a -um pierwszą osobę).

Slide 6

Czasem przy deklinacji (odmianie przez przypadki) obserwujemy różnice pomiędzy tematami w różnych przypadkach, np. ogród-ogrodz. Są to TEMATY OBOCZNE, a różnice pomiędzy głoskami tematycznymi, np. ó:o, nazywamy OBOCZNOŚCIAMI TEMATOWYMI PRZYKŁADY: 1). RÓW M: rów D: rowu C: rowowi B: rów N: rowem Msc: rowie W: rów! Tematy oboczne: rów-:rowOboczności tematowe: ó:o 2). RZEKA M: rzeka D: rzeki C: rzece B: rzekę N: rzeką Msc: rzece W: rzeka! Tematy oboczne: rzek-:rzecOboczności tematowe: k:c

Slide 7

Podczas odmiany przez przypadki w temacie rzeczownika zachodzi niekiedy wymiana głosek tematu, przez co uzyskuje on nową, nieco inną niż w mianowniku postać. Powstawanie nowych postaci tematu nazywamy obocznością. Postaci tematu, w których zachodzi wymiana głosek, nazywamy tematami obocznymi. Przykład Mianownik kto? co? wórØ Dopełniacz kogo? czego? wora Celownik komu? czemu? worowi Biernik kogo? co? wórØ Narzędnik (z) kim? (z) czym? worem Miejscownik o kim? o czym? worze Wołacz o! worze! Temat główny: wór Tematy oboczne: worworz Wymiana głosek (oboczności): óo, rrz Inne przykłady[edytuj] szkoła szkole szkółØ wiatrØ wietrze