Typy osadnictwa wiejskiego

Zobacz slidy

Treść prezentacji

Slide 1

Osadnictwo wiejskie

Slide 2

Definicja wsi Definicja wg Kiełczewskiej-Zaleskiej wieś to osada, w której ludność zajmuje się uprawą roślin i chowem zwierząt. Definicja wg Szymańskiego zbiorowisko ludzi albo osiedla z należącymi doń gruntami. Definicja wg Turowskiego wieś to społeczność lokalna, której funkcję produkcyjną uzupełnia funkcja rodziny i czyni to w sposób jednolity z zachowaniem kontroli społecznej. Definicja wg Tkocza wieś to twór terytorialny mający granicę, rozłóg ziemi, siedlisko (zagrodę) stanowiące całość przestrzenną o określonych więzach społecznych oraz uprawnieniach prawnych.

Slide 3

Rodzaje pól Pola uprawne składają się z działek, należących do poszczególnych właścicieli. Ze względu na kształt istnieją dwa rodzaje działek: niwy czyli wąskie, podłużne pasma pól, oraz bloki czyli układ pól przypominający kwadrat lub prostokąt.

Slide 4

Układ niwowy Układ niwowy powstał w okresie gospodarki trójpolowej. Grunty rolne były podzielone na trzy niwy: uprawy jare, ozime oraz ugór. Każdy gospodarz miał pole w obrębie każdej z niw.

Slide 5

Układ blokowo- niwowy Układ blokowo- niwowy inaczej układ szachownicy, składa się z małych niw o bardzo różnych kierunkach pasów pól. W tym układzie występuje największe rozproszenie gruntów należących do jednego właściciela.

Slide 6

Podstawową funkcją osiedla wiejskiego jest produkcja żywności. Zagrody czyli domy mieszkalne wraz z budynkami gospodarczymi, jak i użytki rolne i leśne gospodarczo z nimi związane. Rolnik stara się mieszkać jak najbliżej pola, które uprawia, a jednocześnie przy drodze lub wspólnym placu wiejskim. Kierując się tymi warunkami, gospodarz decydował w przeszłości o rozmieszczeniu zagród a, w rezultacie o kształcie wsi.

Slide 8

Przysiółek Przysiółek - skupisko kilku gospodarstw położonych poza zabudową wsi stanowiące integralną część wsi. W różnych regionach Polski używa się innych nazw na oznaczenie przysiółków: rola, kolonia lub osiedle. W miastach czasami także spotyka się określenie przysiółek (lub przedmieście). Jest ono jednak najczęściej uwarunkowane historycznie (np. wieś miała przysiółek, potem otrzymała prawa miejskie, ale w nazwie ten przysiółek dalej funkcjonuje).

Slide 9

Okolnica Owalnica

Slide 10

Okolnica Okolnica - rodzaj wsi, w której zagrody są ustawione zwarcie w krąg lub podkowę wokół środkowego placu, później nierzadko wykorzystanego jako staw. Typowy dla okolnicy jest niwowy układ pól (to nie jest do końca prawda, bowiem układ pól jest częściej blokowy, ze względu na rodzinny charakter tych wczesnośredniowiecznych wsi, nie trzeba było wprowadzać podziału ziemi. Typ słowiański wsi, popularny na Pomorzu i w Czechach.

Slide 11

Na zdjęciu wieś Paproć przykład okolnicy

Slide 12

Owalnica Wieś placowa, owalnica, rozbudowana okolnica typ wsi budowanej wokół okrągłego placu, zwarte zabudowania tworzą zamknięty pierścień z jednym lub dwoma wejściami do wsi. Plac zabudowany, ale wyłącznie funkcjami wspólnymi dla wszystkich mieszkańców, jak staw, cmentarz, kościół. Często z jednej strony wejścia brama, a z drugiej kościół. Występuje licznie między Odrą a Łabą. Jest charakterystycznym typem wsi dla Czech. Układ pól regularny niwowy lub blokowy.

Slide 14

Wielodrożnica Wielodrożnica jest bardzo starym typem wsi w Europie. Są to duże wsie o zwartej budowie ciągnącej się wzdłuż kilku lub kilkunastu dróg o nieregularnym przebiegu. Wielodrożnice powstały w wyniku długotrwałego rozwoju i łączenia się przysiółków z centralną częścią wsi.

Slide 16

Wielodrożnica przykład: Ryńsk w okolicach Grudziądza

Slide 17

Widlice Formę przejściową między ulicówką i wielodrożnicą stanowią widlice, powstałe na rozwidleniach dróg.

Slide 18

Poręba Spytkowska koło Bochni

Slide 19

Ulicówka Ulicówki mają zwartą zabudowę ciągnącą się po obu stronach drogi, często również kolo strumienia czy potoku. Szczególnie zwarte ulicówki o bardzo regularnej zabudowie ciągnącej się wzdłuż bocznej drogi zwane są szeregówkami. Formę przejściową między ulicówką i wielodrożnicą stanowią widlice, powstałe na rozwidleniach dróg.

Slide 21

Nowy Korczym

Slide 22

Łańcuchówka Wsie leśno-łanowe zwane też łańcuchówkami powstały w wyniku planowanej akcji osadniczej z karczowaniem lasów. Osadnicy otrzymywali łany w postaci długich, równoległych pasów, rozciągających się prostopadle do osi wsi. Zagrody stawiano na początku każdego łanu. Powstała wieś składająca się z dwóch długich szeregów domów, ustawionych luźno wzdłuż drogi.

Slide 25

W Polsce łańcuchówki występują licznie na obszarze Karpat i Sudetów jako typowa forma wsi górskich. Są też liczne na przedpolu tych gór, na terenie Śląska i Małopolski.

Slide 26

Rzędówki Rzędówki tworzą zagrody położone po jednej stronie drogi. Osiedla tego typu powstały w wyniku zajmowania pod uprawę dotychczasowych nieużytków. Przekładem jest rzędówka bagienna, występująca w Polsce na obszarach pradolin i na Żuławach.

Slide 28

Wyborów

Slide 29

Wieś rozproszona Wieś w której odległości między zagrodami są znaczne i przekraczają odległość 100 m, a zabudowania są rozmieszczone w miarę równomiernie na dużym obszarze. Do rozproszonej zabudowy dochodzi wtedy, gdy rolnicy osiedlają się w pobliżu swoich pól uprawnych, w oddaleniu od centrum wsi.

Slide 30

Urbanizacja wsi W miarę rozwoju gospodarczego kraju zmniejsza się zatrudnienie w rolnictwie. Część ludności wsi znajduje pracę w przemyśle i usługach. W rejonach, gdzie osiedla się ludność nierolnicza, zabudowa wsi zagęszcza się, a także rozszerza, zajmuje ona dotychczasowe użytki rolne. Powstają nowe osiedla domków jednorodzinnych. Kształtuje się wieś przemysłowa. Z czasem niektóre osiedla tego typu stają się miastami. Niektóre wsie stały się miejscowościami turystyczno-wypoczynkowymi głownie na wybrzeżu Morza Bałtyckiego i w górach.

Slide 31

Degeneracja wsi W drugiej połowie XX wieku wsie na obszarach o trudniejszych warunkach przyrodniczych dla rolnictwa i oddalonych od głównych szlaków komunikacyjnych często wyludniają się. Ich zabudowa rozszerza się, rozpada na przysiółki lub zanika całkowicie Wsie w Sudetach. W Bieszczadach i w Beskidzie Niskim wiele wsi, objętych powojennym wysiedleniem ludności, przestało istnieć.

Slide 32

Ciekawostki W Polsce jest około 42 800 wsi. Towarzysząca im zabudowa kolonijna, przysiółki i osady liczy blisko 14 tys. obiektów. Do struktury wiejskiej należy także zaliczyć 579 miasteczek, które stanowią siedziby gmin miejsko-wiejskich. Jednostki te są zorganizowane w 1572 gminy wiejskie i 579 gminy miejskowiejskie. Wszystkie wsie w Polsce można podzielić na cztery grupy wielkościowe: Bardzo małe - liczące do 100 mieszkańców - stanowią 15 proc. ogólnej liczby wsi, Małe - zamieszkałe przez 100-500 mieszkańców - 66 proc., Średnie - o liczbie mieszkańców od 500-1000 osób - 13 proc. ogólnej liczby wsi, Duże - powyżej 1000 mieszkańców - 6 proc. liczby wsi. Charakterystyczne jest to, że znaczna cześć rodzin zamieszkałych w gospodarstwach wiejskich tworzy struktury wielopokoleniowe. Co czwarta rodzina składa się z 5 lub więcej osób, podczas gdy w miastach tego typu gospodarstwa stanowią zaledwie 9 proc. ogółu.

Slide 34

Koniec Wykonali: Magdalena Toczek Paweł Jajor