Średniowieczne miasto i wieś

Zobacz slidy

Treść prezentacji

Slide 1

Przemiany gospodarcze i społeczne w Polsce w XII XIII wieku

Slide 2

Zmiany w sposobie gospodarowania na polskiej wsi W XII wieku na wsi polskiej dokonał się znaczny postęp w sposobie gospodarowania. Użytkowano znacznie więcej ziemi dzięki upowszechnianiu się trójpolówki. Coraz częściej uprawiano zboże ozime. Stosowano lepsze narzędzia rolnicze.

Slide 3

Udoskonalono radło Powoli upowszechniał się pług z lemieszem i odkładnicą, co pozwalało na głębszą orkę i odwracanie ziemi.

Slide 4

Zmiany te prowadziły do zwiększenia wydajności ziemi i wzrostu opłacalności gospodarki rolnej. Chłopi w niewielkim stopniu korzystali ze wzrostu produkcji rolnej, bowiem właściciele ziemi podnosili wymiar świadczeń. Nadmierny wyzysk powodował zbiegostwo chłopów. Słabe zaludnienie i brak rąk do pracy powodowały, że właściciele ziemi poprzez karczowanie lasów i zagospodarowanie pustek rezygnowali ze zwiększania renty feudalnej na rzecz rozszerzenia powierzchni upraw.

Slide 5

Osadnictwo na prawie niemieckim Na początku XIII wieku rozpoczęła się akcja kolonizacyjna. Do Polski ściągali chłopi z przeludnionej Europy zachodniej (Niemcy, Flandria, Francja). Przybywali w dużych grupach z zamiarem założenia wsi. Panowie polscy osadzali ich na niezagospodarowanych jeszcze ziemiach, nadając kolonistom szereg ulg i przywilejów. Były one najczęściej wzorowane na prawach wsi niemieckich stąd nazwa prawo niemieckie.

Slide 6

Umowę z właścicielem ziemi podpisywał w imieniu wszystkich osadników zasadźca. Dysponował on wystarczającym kapitałem, aby sfinansować założenie wsi. Według tej umowy chłopi otrzymywali po łanie (16 24 ha) ziemi ornej. Przez pewien czas (nawet 25 lat) nie płacili żadnych danin na rzecz pana (wolnizna), a po tym okresie mieli płacić z góry określony czynsz w pieniądzu (rzadko w produktach). Po okresie wolnizy osadnicy musieli także wykonywać darmową pracę dla pana w wymiarze 3 4 dni w roku. Zasadźca zostawał sołtysem. Otrzymywał gospodarstwo zwane folwarkiem liczyło od 4 do 6 łanów i było zwolnione od świadczeń.

Slide 7

Sołtys miał też prawo do prowadzenia różnych dodatkowych działalności prowadzenie młyna, wytłaczarni oleju, karczmy itp. Jego obowiązkiem było zbieranie czynszu od chłopów (z tego zatrzymywał dla siebie szóstą część). Stał na czele samorządu wiejskiego, zwanego ławą wiejską. Ława wiejska miała uprawnienia sądownicze. Kary były pieniężne a trzecią część kar pobierał sołtys. Wyroki były zasądzane według prawa niemieckiego magdeburskiego. Sołtys miał obowiązek służby wojskowej, co dawało mu z czasem możliwość uzyskania szlachectwa.

Slide 8

Zakładać wieś na prawie niemieckim można było wyłącznie na ziemi immunizowanej, gdyż tylko na takiej mógł funkcjonować samorząd. Zbiorowa umowa lokacyjna dawała chłopom poczucie bezpieczeństwa i bodziec do lepszej pracy. Wyraźnie zwiększyła się produkcja rolna. Chłopom po zapłaceniu czynszu i zaspokojeniu swoich potrzeb zostawały nadwyżki, które mogli sprzedać. Sukcesy wsi lokowanych na prawie niemieckim spowodowały masowe wprowadzanie tego prawa także w starych polskich wsiach. W okresie lokacji powstawały liczne kościoły parafialne. Proboszcz otrzymywał minimum 2 łany ziemi a okoliczna ludność zobowiązana była do płacenia dziesięciny.

Slide 10

Nadanie prawa niemieckiego gościom My, Henryk , z Bożej łaski książę Śląska , na prośbę opata klasztoru świętej Marii we Wrocławiu i jego braci nadajemy prawo niemieckie gościom w Krzydlinie, Budziszowie, Tyńcu, Sobótce, Wirach, Strzeblowie i we wszystkich innych ich wsiach, o ile osadnicy chcieliby osiedlić się na tym prawie, w ten sposób, że będą wolni od posług, do których zobowiązani są Polacy według prawa krajowego. Zastrzegamy jednak, że z każdego łana płaconego opatowi będziemy pobierać 2 miary : jedną pszenicy , drugą owsa. Przy budowie grodów pomagać mają w wypadkach koniecznych; na wyprawy wojenne będą chodzić tak, jak inni Niemcy. Sprawy o ciężkie przestępstwa, mianowicie sprawy kapitalne, to jest mężobójstwo, zranienie mieczem lub nożem, które grozi śmiercią, sądzić będziemy sami lub przez naszego sędziego według prawa niemieckiego. (...) Wszystkie inne sprawy sądzić będzie opat ze swoimi sołtysami , zadośćczyniąc wnoszącym skargi. Pan opat otrzyma trzecią część z wszystkich wyżej wymienionych spraw, które będą wobec lub któregokolwiek z naszych sędziów sądzone. Pragniemy również, ażeby żaden z naszych wójtów nie przywłaszczył sobie w tych wsiach jakichkolwiek praw naszym w imieniu.

Slide 11

Typy wsi : Łańcuchówka Zagrody znajdowały się po obu stronach drogi, która przebiegała zazwyczaj dnem doliny. Każda zagroda zbudowana była na własnym łanie wykarczowanego pola, który odchodził od głównej drogi. Dalej przechodził w należący do tego samego gospodarza płat lasu

Slide 12

Rodzaj wsi, w której zagrody są ustawione zwarcie w krąg lub podkowę wokół środkowego placu, później nierzadko wykorzystanego jako staw. Owalnica

Slide 13

Ulicówka Typ wsi jednodrożnej o zwartej zabudowie po obu stronach drogi. Wieś o zabudowie rozciągniętej, z budynkami z jednej lub dwu stron drogi.

Slide 15

Początki miast w Polsce Już w czasach wczesnopiastowskich funkcjonowały osady o charakterze miejskim podgrodzia. Skupiały one rzemieślników i kupców, ale prawa i obowiązki ich mieszkańców były takie same, jakie mieli chłopi.

Slide 17

Powstawanie osad targowych , rozwój wymiany towarowej między chłopami a rzemieślnikami, upowszechnienie pieniądza i napływ do Polski rzemieślników i kupców z obcych krajów doprowadziły do powstania miast w Polsce.

Slide 18

Powstaniu miast z odrębnymi prawami sprzyjali książęta dzielnicowi. Dzięki miastom lepiej rozwijała się gospodarka i zwiększały się ich dochody. Było to przyczyna lokacji na prawie magdenurskim lub lubeckim (na Pomorzu). Miasta takie otrzymywały specjalne przywileje.

Slide 19

Lokacje miast na prawie magdeburskim przypominały lokacje wsi. Miasto budowano na podstawie umowy z właścicielem ziemi, na której miało ono powstać. Przyszłych mieszkańców reprezentował zasadźca. Po podpisaniu umowy zasadźca zostawał dziedzicznym wójtem i reprezentantem właściciela miasta.

Slide 20

Podobnie jak sołtys na wsi wójt nie płacił podatków i miał udział w świadczeniach mieszkańców. Do wójta należała co 6 działka oraz 13 kar zasądzonych. Mógł prowadzić rzeźnię i młyn. Mieszkańcy po okresie wolnizny płacili określony czynsz. Mieli także, podobnie jak chłopi samorząd sądowy. W sprawach spornych odwoływano się do Magdeburga lub Lubeki. Zbyt duży zakres władzy wójta powodował wykupywanie wójtostw przez bogatych mieszczan i przekazywanie władzy wybranej radzie miejskiej, której obradom przewodził kadencyjny burmistrz.

Slide 21

Miasta lokacyjne pod względem przestrzennym budowane były według tego samego wzorca. Centralnym punktem był najczęściej prostokątny rynek. Tam odbywały się targi (w bogatszych miastach budowano sukiennice). Na rynku znajdował się ratusz siedziba władz miejskich, budynek wagi miejskiej (znajdowały się w nim wzorcem miar i wag) oraz główny kościół. Od rynku biegły ulice, przecinające się pod kątem prostym . Mieszkali przy nich przedstawiciele określonego rzemiosła.

Slide 22

Zabudowa była zwarta. Domy budowano wysokie, kilkupiętrowe a ulice bardzo wąskie.

Slide 26

Miasta budowano na niewielkiej przestrzeni aby ułatwić obronę przed najeźdźcami. W tym też celu budowano mury miejskie, które poprzedzała głęboka fosa wypełniona wodą.

Slide 27

Miasta lokowane były często obok dawnych grodów. Z czasem gród zanikał (pozostawało po nim wzgórze) lub stawał się częścią miasta.

Slide 30

Chełmno było typowym miastem lokacyjnym. Widoczny jest wytyczony rynek z ratuszem oraz biegnące równolegle oraz prostopadle do rynku ulice. Na prawie chełmińskim powstawały następne miasta w Polsce.

Slide 31

Podsumowanie

Slide 33

Stosunki społeczne i narodowościowe w miastach Ludność miasta dzieliła się na patrycjat, pospólstwo i plebs (podobnie jak na zachodzie Europy). Do patrycjatu należeli najbogatsi kupcy i najlepiej zarabiający rzemieślnicy. Średniozamożne pospólstwo to wszyscy ci, którzy mieli stałe, płatne zajęcie. Do plebsu należała miejska biedota, która nie posiadała praw miejskich i stałych dochodów (w tym uczniowie, żebracy, przybysze ze wsi). Władza w mieście należała do patrycjatu. Z biegiem czasu coraz większą rolę odgrywały cechy i gildie.

Slide 34

Cechy skupiały rzemieślników tego samego zawodu. Przynależność do cechu była przymusowa.

Slide 35

Celem tych organizacji była obrona rzemieślników przed konkurencją, określały wielkość produkcji, ceny oraz jakość towaru.

Slide 36

Od cechu zależało otwarcie nowego warsztatu w mieście. Aby zostać mistrzem cechowym, trzeba był najpierw przez kilka lat uczyć się zawodu, a następnie przez kilkanaście lat pracować w warsztacie jako czeladnik. Mistrzem czeladnik mógł zostać po wykonaniu pracy z dziedziny swego rzemiosła, zwanej majstersztykiem. Jeśli w mieście nie było zbyt wielu warsztatów tego zawodu, a praca została dobrze oceniona przez mistrzów cechu czeladnik mógł otworzyć własny warsztat.