Społeczność i gospodarka w Polsce dzielnicowej

Zobacz slidy

Treść prezentacji

Slide 1

Społeczeństwo i gospodarka w Polsce dzielnicowej

Slide 2

Gospodarka Okres rozbicia dzielnicowego w Polsce to czas szybkiego rozwoju gospodarczego. Rozpowszechniły się wielkie własności ziemskie oraz immunitety, czyli przywileje. Wzrastała powierzchnia upraw oraz produkcja rolna. Siła robocza jednak była wciąż stosunkowo za mała, dlatego właściciele ziemscy, duchowni i książęta popierali osadników z obcych krajów.

Slide 3

Osadnictwo Do Polski zaczęli przybywać osadnicy zwłaszcza z Niemiec i Flandrii. Przybysze przynosili ze sobą wzorce prawne wypracowane w ich krajach, dlatego też prawo to najczęściej zwano prawem niemieckim, a migracje i osadnictwo przybyszów kolonizacją na prawie niemieckim.

Slide 4

Lokacja na prawie niemieckim To założenie nowej osady miejskiej lub wiejskiej połączone z nadaniem prawa niemieckiego, ale również przeniesienie na prawo niemieckie osady lub miast już istniejących. Osadnicy przybywali do Polski większą grupą by założyć osadę. Na ich czele stał organizator przedsięwzięcia zasadźca. Pan włości- książę lun rycerz, zawierał umowę z zasadźcą i wystawiał przybyszom tzw. przywilej lokacyjny . Wyrażał w nim zgodę na utworzenie i zorganizowanie osady na prawie niemieckim. Umowa określała rozmiar danin oraz długość okresu wolnizny , czyli okresu wolnego od spłacania danin. -

Slide 5

Lokacja na prawie niemieckim Kiedy lokowano wieś czynsze i daniny były uzależnione od rozmiaru gospodarstwa chłopskiego. Najczęściej były to niewielkie nadziały ziemskie, wielkości 1 łana, czyli ok. 17 -24 ha. Zasadźca jako przywódca otrzymywał kilka łanów oraz przywilej zbudowania karczmy lub młyna. Z chwilą pełnego zorganizowania wsi stawał się sołtysem. Funkcja ta była dziedziczna. Na czele wioski stał zatem sołtys, który przewodniczył ławie wiejskiej, czyli lokalnemu sądowi.

Slide 6

Wsie na prawie niemieckim Cały koszt budowania nowej wsi, osady ponosili przybysze. Było to niesłychanie korzystne ponieważ przynosili ze sobą nowe doświadczenia, nowe odmiany siewne, zwierzęta hodowlane, narzędzia i systemy uprawy. Dzięki nim na ziemiach polskich upowszechniła się trójpolówka. Wzrost produkcji rolnej na wsi sprzyjał rozwojowi i powstawaniu nowych miast.

Slide 7

Wieś na prawie niemieckim z systemem trójpolówki

Slide 8

Lokacja miast Pierwsze lokacje miast na prawie niemieckim pojawiły się w Polsce na początku XIII wieku na Śląsku. Jedną z najstarszych takich lokacji jest Środa Śląska. Nazwa lokacji mówi nam, że był to ośrodek wczesnomiejski z odbywającym się w nim środowym targiem. Było to zatem miasto już istniejące, przeniesione na praw niemieckie.

Slide 9

Lokacja miast W przypadku, gdy lokowano nowe miasto lub wieś mówimy wtedy o tzw. lokacji na surowym korzeniu . Środę Śląską najpierw lokowano na prawie flamandzkim, ale szybko zmieniono je na prawie zaczerpniętym z Magdeburga. Stąd prawo to zwane jest prawem magdeburskim lub średzkim. Poza Magdeburgiem wzorem lokacji, zwłaszcza na Pomorzu, była Lubeka.

Slide 10

Lokacja miasta na prawie niemieckim była oparta o podobne zasady jak przy lokowaniu wsi. Zawierano umowę z właścicielem ziemi, a zasadźca stawał się dziedzicznym wójtem. Istniała też ława sądowa, która z czasem została przekształcona w radę miejską, która wyłaniała burmistrza. W końcu XIII wieku w Polsce istniało ok. 160 ośrodków miejskich, spośród których największymi były Wrocław i Kraków.

Slide 11

Typowe układy przestrzenne odsad średniowiecznych Ulicówka osada położona wzdłuż drogi

Slide 12

Typowe układy przestrzenne osad średniowiecznych Okolnica, placówka budynki rozmieszczone są wokół centralnie umieszczonego placu

Slide 13

Konsekwencje lokacji miast - - Przestrzenne uformowanie miast lokacyjnych regularna zabudowa z prostokątnym lub prostokątnym centrum rynkiem. Rozwój budownictwa warownego wokół miast budowano warowne wały obronne. Miasta stały się odbiorcami produkcji osad wiejskich. Upodobnienie zabudowy ziem polskich do krajów zachodnich. Rozwój rynku lokalnego, upowszechnienie pieniądza i stałej wymiany między miastem a wsią. Zmiany w obrazie etnicznym ziem polskich większości stanowiła ludność polska, ale rosła tez liczba ludności niemieckiej i żydowskiej.

Slide 14

Sytuacja Kościoła W okresie rozbicia dzielnicowego wzrosła rola Kościoła, a wiara chrześcijańska została powszechnie zaakceptowana. Ożywieniu uległo życie zakonne. Jeszcze w XI wieku na ziemiach piastowskich pojawiły klasztory benedyktynów - w Tyńcu, Mogilnie, Czerwieńsku itd

Slide 15

Benedyktyni - Zajmowali się przepisywaniem ksiąg i dokumentów, stąd stanowili wsparcie dla polskich biskupów i duchownych;

Slide 16

Cystersi W XII wieku na ziemie Piastów przybyli cystersi. Przywiązywali oni nieco mniej uwagi do rozwoju intelektualnego skupiając się bardziej na ascezie i pracy na roli.

Slide 17

Inne zakony W XIII wieku w Polsce pojawiły się także zakony franciszkańskie, dominikańskie, augustiańskie czy w XIV wieku karmelickie. Podstawą ich utrzymania była jałmużna, czyli datki. Ich głównym zadaniem było tłumaczenie zasad religii chrześcijańskiej używając do tego prostego, zrozumiałego języka.

Slide 18

Klasztory W monarchii Piastów, w końcu XIII wieku znajdowało się ok. 80 klasztorów. Zajmowały się one przede wszystkim spisywaniem i przechowywaniem dokumentów, prowadzeniem szkół i bibliotek. Mnisi zajmowali się również uprawą roli, co owocowało nowymi odmianami roślin i zbóż uprawnych. Zakonnicy byli też ogrodnikami, zielarzami, medykami i rzemieślnikami.

Slide 19

Przywileje Duchowieństwo, w miarę rozwoju instytucji kościelnych i zakonnych, otrzymywało od książąt wiele przywilejów, które w dużym stopniu uniezależniały Kościół od państwa. Duchowni zyskali prawo wyboru biskupów - kapituły katedralne, zdobyli własne sądownictwo, a liczne immunitety zwalniały posiadłości kościelne z większości świadczeń na rzecz księcia. Dużą rolę w procesie oderwania Kościoła od państwa odegrał arcybiskup gnieźnieński Henryk Kietlicz, który rozpoczął reformę gregoriańską.

Slide 20

Rycina średniowieczna przedstawiająca arcybiskupa Henryka Kietlicza

Slide 21

Kształtowanie się stanów społecznych Koniec wieku XII to przede wszystkim okres kształtowania się stanów- grup społecznych o własnej, odrębnej organizacji i funkcjach. Powstawały one dzięki nadaniom różnych praw poszczególnym grupom przez książęta. Do najważniejszych stanów zaliczamy: duchowieństwo, rycerzy, mieszczan i chłopów.

Slide 22

Duchowieństwo Ukształtowało się najwcześniej Pierwszym przywilejem dla Kościoła był wydany w 1180 r. przywilej łęczycki nadany przez Kazimierza Sprawiedliwego. Książęta zrezygnowali z prawa do ruchomego majątku po zmarłych biskupach i ograniczyli obciążenia poddanych z dóbr kościelnych obarczonych daninami. - W XIII wieku arcybiskup Kietlicz rozpoczął reformy gregoriańskie a kapituły katedralne same mogły wybierać biskupów pierwszym wybranym polskim biskupem był Wincenty Kadłubek autor Kroniki Polskiej W XIII wieku wprowadzono obowiązkowy celibat; -

Slide 23

Rycerstwo - Stan ten kształtował się na zasadzie nadań ziemi i indywidualnych przywilejów Książę nadawał ziemię na tzw. prawie rycerskim; Rycerze otrzymywali także immunitety sądowe i skarbowe, a prawa te i przynależność do stanu były dziedziczne; Sprawy sądowe i sprawy organizacyjne rozstrzygane były na zjazdach rycerstwa poszczególnych ziem tzw. wiecach. Obowiązkiem stanu rycerskiego było uczestnictwo w wyprawach zbrojnych i walka w obronie kraju.

Slide 24

Mieszczanie i chłopi - - - Te dwa stany wykształciły się w trakcie lokacji na prawie niemieckim Zasady ich organizacji, ich prawa i obowiązki, system sądowy były określone w dokumentach lokacyjnych W praktyce granice między mieszczaństwem a chłopami były bardzo płynne

Slide 25

Kultura Polski dzielnicowej -wiek XII był w Polsce okresem dominacji stylu romańskiego powstały wtedy najpiękniejsze przykłady sztuki romańskiej kolegiaty w Łęczycy, Opatowie, Kruszwicy, w Strzelnie. Wiek XII to okres wielu fundacji możnowładztwa na rzecz Kościoła fundacje śląskiego możnowładcy Pawła Włostowica organizator i dobroczyńca opactwa św. Wincentego i kościoła NMP we Wrocławiu, Początek budownictwa w stylu gotyckim Z przełomu XII i XIII stulecia pochodzi Kronika Polska Wincentego Kadłubka - to on chciał uświetnić dzieje polskie i napisał je od starożytności zamieszczając wiele legend i podań, m.in. O Kraku, Lestku, Wandzie. Dzieło Kadłubka przyczyniło się do kanonizacji św. Stanisława w 1257 roku Na dworze Bolesława Krzywoustego tworzył również wybitny dziejopis pochodzenia francuskiego Gall Anonim, autor Kroniki

Slide 26

Kolegiata w Tumie pod Łęczycą

Slide 27

Kolegiata w Kruszwicy

Slide 28

Kościół Mariacki w Gdańsku

Slide 29

Karta z Kroniki Polski Wincentego Kadłubka

Slide 30

Zagrożenia zewnętrzne Rozbita na dzielnice monarchia, nie mogła skutecznie obronić się przed zewnętrznymi atakami: - W 1241 roku po podboju Rusi, na ziemie polskie najechali Mongołowie zw. Tatarami - Na zachodzie margrabiowie brandenburscy próbowali rozszerzyć swe władztwo kosztem ziem piastowskich. Ok. 1250 zdobyli oni ziemię lubuską, a później słabo zaludnioną Wielkopolskę i cześć Pomorza; - W 1226 r. na ziemi chełmińskiej Konrad ks. Mazowiecki osiedlił zakon krzyżacki, którego celem miała być chrystianizacja Prusów; na zdobytych ziemiach zakon założył własne, niezależne państwo;

Slide 31

Zamek w Malborku stolicy państwa Krzyżaków

Slide 32

KONIEC