Wykład 10 Rolnictwo 1

Rola rolnictwa w gospodarce światowej Podstawowy, pierwotny dział gospodarki, wytwarza ok.. 90 żywności, Odwieczne miejsce pracy, źródło utrzymania Kształtuje styl życia Utrzymuje równowagę ekologiczną regionów wiejskich 2

Charakterystyka rolnictwa Działalność prowadzona w formie powierzchniowej, wymaga znacznych przestrzeni i bezpośredniego kontaktu z przyrodą. Wytwarza: produkty alimentacyjne, używki, pasze dla zwierząt i surowce dla przemysłu 3

To co produkujemy, ile i jakiej jakości zależne jest od: Zasobów i jakości kapitału ludzkiego, Efektywnego popytu na produkty rolne, Sytuacji na rynku artykułów rolnych, Poziomu rozwoju gospodarczego, Stopnia otwartości rynku, Panujących stosunków społecznych, Istniejącej organizacji produkcji rolnej, Rozległości, przydatności i sposobu wykorzystania przyrodniczej przestrzeni produkcyjnej, 4

Rola rolnictwa w gospodarce światowej Udział rolnictwa w tworzeniu PKB globalnego w 2005 wynosił 2największy udział w tym mają: Chiny, USA, Indie i Japonia w regionach najsłabiej gospodarczo rozwiniętych rolnictwo stanowi podstawę dochodów uzyskiwanych przez państwo. Uganda 67, Somalia , Mozambik 65, Nepal 60 W KWR udział ten nie przekracza 10. W Niemczech, Belgii 1, USA, Wielka Brytania, Japonia 2 Rolnictwo dostarcza produkty rolne dla zaspokojenia potrzeb żywnościowych dla mieszkańców, zapotrzebowaniu przemysłu i są przedmiotem wymiany międzynarodowej.. 5

Handel płodami rolnymi Rośnie wartość światowego eksportu produktów rolnych, choć maleje jej udział w ogólnej wartości światowego eksportu (obecnie ok. 7, w latach 60-25), Dla niektórych krajów są podstawowym produktem eksportowym-Etiopia (88),Wybrzeże Kości Słoniowej (65), ale także Nowa Zelandia (ok. 50),Australia(25), Francja (10) KWR są największymi eksporterami produktów rolnych (ujęcie wartościowe) 6

Zatrudnienie w rolnictwie W KWR udział zawodowo czynnych w rolnictwie wynosi od 2-5 W KSR analogiczny wskaźnik osiąga poziom ponad 50, Burundi, Rwanda, Nepal, Bhutan ponad 90 Indie -58 Kraje postkomunistyczne 5-20 (Węgry 4,5, Polska 18) Średnia dla świata 42 Różnice są np. między Japonią i USA, zależy to od wielkości gospodarstw rolnych , struktury produkcji, stopnia mechanizacji, pracochłonności 7

Uwarunkowania przyrodnicze rozwoju rolnictwa 1. Dobór struktury produkcji adekwatnej do naturalnych możliwości produkcyjnych danego obszaru, 2. Przestrzennym zróżnicowaniu wielkości plonów i produkcyjności hodowli stosownie do jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, 3. Występowaniu dużych rocznych wahań wielkości produkcji rolnej, 4. Dużej zmienności zarówno w czasie , jak i przestrzeni kosztów produkcji, rezultatów i opłacalności 8

Dobór struktury produkcji adekwatnej do naturalnych możliwości produkcyjnych danego obszaru Pierwotnie selekcja w przyrody najkorzystniejszych dla człowieka roślin i zwierząt i tworzeniu im najkorzystniejszych warunków przyrodniczych, Potem działania nie zawsze racjonalne: monokultury roślinne, wypas owiec zamiana lasów na pola uprawne. W 1969 r. raport U Thanta wskazuje na utratę ponad 500 mln ha gleb, czyli 35 powierzchni gruntów ornych użytkowanych na świecie. 9

Dobór struktury produkcji adekwatnej do naturalnych możliwości produkcyjnych danego obszaru Rolnictwo wykorzystuje następujące komponenty środowiska geograficznego: rzeźbę terenu, agroklimat, warunki wodne, warunki glebowe. 10

Rzeźba terenu Kształtuje stabilność pokrywy glebowej, Ogranicza lub przyspiesza tempo spływu powierzchniowego wód, Wpływa na wielkość zużycia energii związanej z pokonywaniem różnic poziomów przy wykonywaniu prac polowych oraz w transporcie rolniczym, Zależy grubość i warstwy glebowej i wilgotność, Różne warunki cieplne, Dla rolnictwa najkorzystniejsze są tereny łagodnie pofalowane 11

Rzeźba terenu Tylko 33 powierzchni lądowej kuli ziemskiej nadaje się do zagospodarowania rolniczego Najkorzystniejsze są: Nizina Wschodnioeuropejska, Nizina Zachodniosyberyjska, Nizina Północnochińska, Nizina Gangesu, Nizina Indusu, Nizina zatokowa, Niziny Wewnętrzne,, Nizina La Platy, Basen Paryski, Basen Akwitański, Wielkie Równiny, Pojezierze Szlezwickie Holsztyńskie, Pojezierze Pomorskie, Pojezierze Mazurskie, Wyżyna Środkowosyberyjska, Wyżyna Brazylijska 12

Agroklimat To całokształt stanów pogody w okresach długich na danym obszarze, oddziałujących na wzrost roślin i zwierząt, Główne czynniki agroklimatyczne to: nasłonecznienie, temperatura, opady atmosferyczne, wiatry i długość okresu wegetacyjnego. 13

agroklimat Roczne sumy temp. Poniżej 1000C nic nie można uprawiać, 1000-1400 C rośliny mało wymagające wczesne ziemniaki, buraki pastewne, brukiew, rzepę pastewną, 1400-2200 C żyto, jęczmień, pszenica jara, owies, pszenżyto, len, 2200-2500C pszenica ozima, kukurydza na ziarno, burak cukrowy, słonecznik, soja, winna latorośl, 3500C ryż i melony, 4000 C bawełna, tytoń, orzech włoski Powyżej 4000 C herbata, figi, owoce cytrusowe 14

agroklimat Woda to około 75 masy żywej roślin uprawnych, sałata, kapusta 90, a suche nasiona 15-20 O zasobach wodnych dla rolnictwa decyduje suma rocznych opadów O efektach decyduje okres wegetacyjny 15

agroklimat Do najkorzystniejszych stref rolniczych należą: strefa klimatów umiarkowanych, strefa klimatów podzwrotnikowych, Mniej korzystne są strefa klimatów zwrotnikowych i równikowych Do niekorzystnych strefa klimatów okołobiegunowych 16

Warunki glebowe Rolniczą przydatność gleb określa się za pomocą kryteriów: urodzajności, żyzności, produktywności, zasobności w składniki pokarmowe. Układ gleb ma charakter strefowy. Wyjątki stanowią: gleby astrefowe i śródstrefowe. Strefa okołorównikowa i podrównikowa: gleby laterytowe, W klimacie zwrotnikowym suchym i skrajnie suchym gleby inicjalne, W odmianie morskiej (klimat śródziemnomorski) gleby cynamonowe, Strefa umiarkowana- czarnoziemy, kasztanowe, bielice, brunatne, tundrowe, glejowe 17

Uwarunkowania pozaprzyrodnicze rolnictwa Uwarunkowania społeczne Ustrój rolny, na który składają się stosunki własnościowe, formy władania ziemią, wielkość gospodarstw rolnych Polityka państwa Przeszłość historyczno-kulturowa, i gospodarcza, Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego, Wpływ urbanizacji i uprzemysłowienia, Dostępność komunikacyjna, oddziaływanie rynku zbytu 18

Uwarunkowania społeczne Ilość nagromadzonych zasobów pracy, Miernik ilość osób zatrudnionych na 100 ha W KSR dość niskie wskaźniki około 80 osób100 ha KWR mniej niż 10 osób100 ha, W Polsce 29100 ha Wartość tego wskaźnika zależy od pracochłonności upraw, stopnia mechanizacji, przeciętnej wielkości gospodarstwa rolnego. 19

Produktywność pracy Produktywność czynnika pracy zaangażowanego w rolnictwie (PKB wytworzony w rolnictwie na 1 zatrudnionego) W KWR wskaźnik ten jest dziesięciokrotnie wyższy niż w KSR, bo, Lepsze wyposażenie w kapitał rzeczowy, obrotowy, wyższe kwalifikacje, lepsza organizacja pracy, wyższa kultura rolna, wyższe ceny wytwarzanej żywności. 20

Stopień wyposażenia w: Środki techniczne (mechanizacja rolnictwa) KWR Europy, Japonia 1ciągnikkilka, kilkanaście ha, kraje afrykańskie 1ciągnik1000ha, Rosja 1209; Stopień nawodnienia, skali świata 18, Izrael 49, Egipt 100, kraje Afryki Subsaharyjskiej 3,7: Stopień zużycia nawozów (tu paradoks) 83 kg wobec 114 kg 21

Ustrój rolny Stosunki własnościowe : wspólnoty rodowo plemienne, własność prywatna, dzierżawa, własność państwowa Wielkość gospodarstw rolnych 22

Polityka państwa Model reński charakterystyczny dla krajów niemieckiego obszaru językowego Model neoamerykański 23

Przeszłość historyczno-kulturowa, i gospodarcza Tradycja, przywiązanie rolnika do ziemi Religia Kodeks Napoleona 1804 r. Reforma uwłaszczeniowa w Polsce Sytuacja po II wojnie światowej: blok kapitalistyczny i socjalistyczny 24

Poziom rozwoju społecznogospodarczego KWR wywierają najbardziej zorganizowany wpływ na kierunki i poziom rozwoju rolnictwa, duża technicyzacja rolnictwa (mechanizacja, nawożenie, melioracja) KŚR za sprawa zielonej rewolucji wzrost produkcji rolnej, brak problemu głodu KSR złe warunki klimatyczne utrudniają rozwój rolnictwa 25

Wpływ urbanizacji i uprzemysłowienia Skutki dodatnie to: wzrost chłonnego rynku zbytu miast i zakładów przemysłowych, Odpływ nadmiaru ludności do miast, wzrost areału bardziej intensywnych kierunków upraw, Zwiększenie liczby upraw pod foliami, Wzrost udziału surowców dola przetwórstwa rolniczego, Wzrost stopnia towarowości, Wzrost nawożenia, Wzrost zużycia pasz, Większe wykorzystanie maszyn rolniczych 26

Wpływ urbanizacji i uprzemysłowienia Skutki ujemne to: Znaczne rozdrobnienie rolnictwa, przejmowanie użytków rolnych na cele pozarolnicze, Nadmierny odpływ młodej siły roboczej, Ubytek obszaru żywieniowego Nadmierny przyrost ludności w wieku poprodukcyjnym, Nie zawsze zgodna produkcja z warunkami przyrodniczymi, Degradacja środowiska 27

Przemysł spożywczy Dynamizuje produkcję rolną Organizuje zbyt, Ustala kontrakty, ceny, warunkuje uruchomienie produkcji 28

Dostępność komunikacyjna, Umożliwia kooperację i specjalizację produkcji, ułatwia wymianę rynkową Przesyłanie informacji 29

oddziaływanie rynku zbytu Umożliwia ustalanie wielkości produkcji, określa ceny, metody dystrybucji, reklamy i promocji sprzedaży Oddziaływanie rynku zbytu na rolnictwo trzeba rozpatrywać przez pryzmat rynku wewnętrznego i międzynarodowego 30

Bezpieczeństwo żywnościowe Trudności w zaspokajaniu potrzeb żywnościowych wynikają z znacznie szybszego wzrostu popytu na żywność niż podaży produktów rolnych. Na początku XXI wieku liczba osób niedożywionych to 854 mln. Mimo że liczba zbóż rośnie problem głodu pojawia się, bo problemy z dystrybucją i ubóstwo obywateli. Istotą bezpieczeństwa żywnościowego jest utrzymanie stabilnego dostępu do żywności dla wszystkich obywateli danego kraju. Możliwe jest to poprzez: a) Odpowiedni poziom rodzimej produkcji, b) Sprawny systemy magazynowania, transportu i siły nabywczej gospodarstw domowych 31

Znaczenie produkcji rolnej Wykład 12 32

Formy użytkowania ziemi 1. Ziemie uprawne, tj. grunty orne, sady i plantacje, 2. Łąki i pastwiska, czyli użytki zielone, 3. Lasy i zadrzewienia, 4. Pozostałe grunty i nieużytki 33

Sposób wykorzystania ziemi zależy od: Czynników przyrodniczych, Osiągniętego poziomu rozwoju gospodarczego, Międzynarodowego podziału pracy, Gęstości zaludnienia, Zapotrzebowania na ziemię 34

Struktura użytkowania ziemi na świecie Użytki rolne 38,5,( grunty orne 10,5, łąki i pastwiska 27,5, sady 0,2), Lasy i zadrzewienia 27,5, Nieużytki 34,3 35

Struktura użytkowania gruntów na ziemi Grunty orne sady Łąki i pastwiska lasy Grunty nieuprawn e Świat 10,5 0,2 27,5 27,5 34,3 Europa 2,8 0,7 16,5 32,5 37,5 Azja 15,7 0,2 28,0 20,0 36,1 Ameryka Pólnocna 12,1 0,4 16,3 32,0 39,2 Ameryka Południowa 5,5 1,0 25,7 40,5 27,3 Afryka 6,1 0,7 29,1 22,5 41,6 Oceania 6,2 0,5 50,0 18,0 25,3 36

Struktura użytkowania gruntów w Polsce W 2005 r. struktura użytkowania gruntów wyniosła 15,9 mln ha, co stanowiło tylko 52,2 powierzchni kraju. Grunty orne stanowiły 76,8 użytków rolnych, łąki i pastwiska 21,3, a sady 1,9. Najwięcej użytków rolnych występuje w środkowej i południowo-wschodniej Polsce Najmniej w pasie ciągnącym się od Sudetów poprzez środkowe Nadodrze po Pomorze i w Karpatach 37

Użytki rolne W krajach rozwiniętych stanowią 32 powierzchni lądowej, W krajach rozwijających się 43 Różnica wynika z odmiennej struktury rolniczego użytkowania ziemi 38

Sposoby gospodarowania Gospodarka ekstensywna Gospodarka intensywna (trzy aspekty) 39

Systemy produkcji rolnej 1. Systemy produkcji zwierzęcej: Nomadyzm pasterstwo koczownicze (kraje Sahelu, wyżynne części Iranu i Afganistanu), Ranczerstwo ekstensywna hodowla zwierząt (Ameryka Północna, Południowa, północna Afryka, Australia i Nowa Zelandia) Intensywna pastwiskowa produkcja zwierzęca typ mleczny, opasowy i mieszany, Farmerska produkcja intensywna masowa hodowla zwierząt prowadzona w zmechanizowanym systemie oborowym. 40

Systemy produkcji rolnej 2. Systemy produkcji roślinnej: Rolnictwo wędrowne i odłogowe Rolnictwo afrykańskie Rolnictwo ryżowe, System tropikalnego rolnictwa drobnotowarowego, 41

Systemy produkcji rolnej 3. Systemy wyspecjalizowanej gospodarki rynkowej Rolnictwo plantacyjne, Specjalistyczna ekstensywna produkcja roślinna typu monokulturowego 42

Systemy produkcji rolnej 4. Systemy roślinno-inwentarskie 43

Systemy produkcji rolnej 5. Systemy rolnictwa nawadnianego 44

Rola rolnictwa Rola pierwotna, pionierska, Funkcja produkcyjna, Funkcja dochodowa, Funkcja ekologiczna, Funkcja społeczna i kulturowa 45

Rola rolnictwa we współczesnej gospodarce Im wyżej gospodarczo rozwinięty kraj , region tym towarowość rolnictwa jest wyższa, a gospodarstwa rodzime nabierają cech przedsiębiorstw. 46

Produkcja rolna Najważniejsze znaczenie maja zboża: światowa produkcja to 2,2 mld t. największymi producentami zbóż są: Azja 48, Ameryka Północna i Środkowa 21, Europa 17, Ameryka Południowa 6, Afryka 6 i Australia 2. 47

zboża Najwięksi producenci: USA (16,4), Chiny (19,1), Indie (10,5) przyczyny? W ostatnich latach znaczący wzrost wydajności upraw zbożowych Główne znaczenie w produkcji zbożowej mają trzy zboża: pszenica, ryż i kukurydza, na świecie produkcja każdego z tych zbóż utrzymuje się na poziomie 600-700 mln t 48

PRODUKCJA ROSLINNA ZBOŻA: Pszenica: klimat podzwrotnikowy i umiarkowany ciepły żyzne gleby, zasobne w próchnicę i wapń (czarnoziemy, brunatne na lessach, mady), nie znosi zbyt wysokich opadów, długi okres wegetacyjny, Rodzaje: ozima i jara, 49

Główne strefy upraw: Azja północny Kazachstan, Nizina Mandżurska, Nizina Chińska, Mongolia Wewnętrzna, Wyżyna Anatolijska, Nizina Indu, stan Pendżab, Europa: północno, zachodnia Hiszpania, północna Francja, południe Wielkiej Brytanii, południowo-zachodnie Niemcy, środkowowschodnie Czechy, Wielka Nizina Węgierska, Nizina Wołoska, Serbia i Mołdawia, północna Ukraina, Powołże w Rosji Ameryka Północna Wielka Równina Prerii, południowa Kanada, południe od Wielkich Jezior, Ameryka Południowa- Pampa w Argentynie, południowa częśc Brazylii, Afryka północna cześć kontynentu (Egipt), RPA, Australia południowo-wschodnia i południowo-zachodnia część kontynentu 50

Główni producenci: Chiny (zbiory ok.. 100 mln t), Indie (75 mln t), USA (60), Rosja (50), Francja (30-40), Kanada i Australia (20-25) Polska zbiory na poziomie 8,8 mln t, udział w strukturze zasiewów około 20. 51

Ryż: obszary tropikalne i subtropikalne Azji, wymaga dużej ilości wody, wysokie temperatury 25-30 C Krótki okres wegetacyjny 3 krotne zbiory w ciagu roku. 52

Główne obszary upraw: południowa część Niziny Indu, wschodnia część Półwyspu Dekańskiego, środkowa i południowa część Niziny Gangesu, wschodnie wybrzeża Chin, południe Brazylii, USA - Zatoka Meksykańska, Włochy (Lombardia i Piemont) Głównymi producentami są: Chiny i Indie, ponad 50 światowej produkcji 53

RYŻ Największy udział w światowych zbiorach mają: 1.Chiny 30 2. Indie- 22,2 3. Indonezja - 8,5 4. Bangladesz 6,5 54

Kukurydza: strefa klimatów podzwrotnikowych i umiarkowanych ciepłych, temperatura 25-30C, 5-miesieczny okres wegetacji, małe opady (500-700 mm rocznie), żyzne gleby Wydajna i wykorzystywana zarówno do celów alimentacyjnych jak i na paszę 55

Główne obszary upraw: centralno-wschodnia część USA (corn belt), Wyżyna Meksykańska, zachodnia cześć Ameryki Południowej, Nizina La Platy, Wyżyna Brazylijska, Pampa, Nizina Mandżurska, Nizina Chińska, Najwięksi producenci: USA (40 światowej produkcji), Chiny (19,3), Brazylia (5) Polska (1,9) 56

Jęczmień: Zasiewy sięgają najdalej na północ, małe wymagania klimatyczne, Główni producenci: Rosja 11,3, Kanada 8,7 i Niemcy 8,4...Polska 2,6 57

PROSO - Roślina o małych wymaganiach wody, o znaczeniu lokalnym Największy udział w światowych zbiorach mają: Indie 18 Nigeria 18 Chiny 7 Meksyk 7 58

ŻYTO Uprawiane głownie w Europie , znaczenie lokalne Największy udział w światowych zbiorach mają: Rosja 23,4 Niemcy 18 Polska 21,9 59

OWIES Roślina o małych wymaganiach glebowych i temperaturowych Największy udział w światowych zbiorach mają 1. Rosja 20 2. Kanada 14 3. USA 7 4. Australia 5,6 5. Polska, Niemcy, Szwecja 5 Tendencja podobnie jak w przypadku żyta do zmniejszania udziału w strukturze zasiewów 60

Główni eksporterzy zbóż USA 32,2 Francja 12,1 Argentyna 8,7 Kanada 8,4 Chiny zaledwie 5,1, a Indie 1 61

ROSLINY SKROBIOWE: Ziemniaki (46 udziału w zbiorach tych roślin), maniok, bataty, jam, taro Ziemniaki (323 mln t): niewielkie wymagania przyrodnicze: klimat umiarkowany chłodny, słabe gleby, roślina pracochłonna Najwięksi producenci: Chiny 23, Rosja 12, Indie 7,7, Holandia, Wielka Brytania, USA 6, Ukraina 6, Polska 3,2 62

ZIEMNIAKI Główni eksporterzy : Niemcy 17,9 Niderlandy 17,8 Francja 14,7 Belgia 11,6 63

Maniok klimat gorący strefy równikowej, średnia temperatura 20C, małe wymagania glebowe, Największe plony: Indie i Chiny 150-200 qha, kraje afrykańskie 30-50 qha Główni producenci: Nigeria 20, Brazylia 10, Tajlandia 10, Indonezja 9, Kongo 8 64

ROSLINY OLEISTE Głównymi roślinami oleistymi są: soja, palma olejowa, rzepak i słonecznik. Rosliny oleiste przeznaczone są do zaspokajania potrzeb alimentacyjnych i paszowych. Światowa produkcja na poziomie ok.. 350 mln t. Soja: Ok. 55 w światowej produkcji roślin oleistych na świecie, wymaga ciepłych klimatów podzwrotnikowych i umiarkowanych, podobnie jak kukurydza i winorośl, 65

Główne rejony upraw to: Ameryka Północna: Nizina centralna, środkowa część Wielkiej Równiny Prerii, Azja: Nizina Mandżurska, Półwysep Koreański, Nizina Chińska, Ameryka Południowa: Pampa, Nizina La Platy, płd. Wyżyny Brazylijskiej, Najwięksi producenci: USA 41, Brazylia 24, Argentyna 15,3, Chiny 8,5, Indie 3,6. 66

Rzepak i rzepik nieduża pracochłonność, wymaga żyznych gleb, uprawia się tam gdzie nie rozwinęła się uprawa innych roślin oleistych, Główne obszary upraw: płn. część Francji, pojezierza Niemiec, Polski, płd. Szwecji, Główni producenci: Chiny 29, Kanada 17, Indie 13,4, Niemcy 11, Francja 8,6, Australia 4 67

Palma Oleista: stanowi 25 światowej produkcji tłuszczów, wymaga klimatu gorącego 24-28C i wilgotnego (średnia roczna suma opadów 1500-10000 mm), lubi dobre gleby, Miejsca upraw: Azja: Archipelag Malajski (Borneo, Sumatra), Afryka-Zatoka Gwinejska, Największym producentem jest Malezja 46, Indonezja 32, Nigeria 6, Tajlandia 3, Kolumbia 2. 68

Słonecznik: 12 światowej produkcji tłuszczów, wymaga żyznych gleb, wysokich temperatur (20-25C), długiego okresu wegetacji małe wymagania, co do wilgoci, 69

Rejony upraw: Europa: Stoki Pirenejów, Wielka Nizina Węgierska, Wyżyna Transylwańska (Rumunia), Nizina Rumuńska, Wyżyna Mołdawska, Podolska, Naddnieprzańska, Azja na Kaukazie, północno-wschodnia część Niziny Chińskiej, Nizina Mandżurska, Nizina Atlantycka, Pampa, płd Niziny La Platy Główni producenci; Rosja (18), Argentyna 12,Ukraina 12, Chiny 7, 70

Oliwka uprawiana w basenie Morza Śródziemnego, wymaga ciepłego klimatu, Główni producenci: Hiszpania 26, Wochy 19, Grecja 15, Turcja 9, Syria 5 71

ROSLINY CUKRODAJNE Rośliny przemysłowe, główną role odgrywa trzcina cukrowa. Jej zbiory to około 1,3 mld t. Trzcina cukrowa: strefa klimatu międzyzwrotnikowego, wymaga klimatu ciepłego i wilgotnego, wymaga żyznych gleb, wymaga licznych zasobów siły roboczej, 72

Główne rejony upraw: Ameryka Południowa: Wyżyna Brazylijska, zachodnie wybrzeża Ekwadoru, Peru, Kolumbii, Wenezueli i Meksyku, Ameryka Północna: Zatoka Meksykańska, i Floryda, Azja: Nizina Gangesu, płn Niziny Indu Australia: obszary wzdłuż Wielkich Gór Wododziałowych Główni producenci: Brazylia (30), Indie (18), Chiny(7) i Tajlandia(5). 73

Buraki cukrowe; strefa klimatu umiarkowanego, żyzne gleby, uprawa pracochłonna Główni producenci: Francja (12), Niemcy(10), USA (10), Rosja (8,9), Ukraina, Turcja, Chiny i Polska 74

Bawełna Najważniejsza roślina włóknista Największy udział w światowych zbiorach mają: Chiny 25 USA 20,5 Indie 12,2 Pakistan 9,9 75

LEN Największy udział w światowych zbiorach mają: Chiny 37,4 Francja 12,8 Hiszpania 12,8 Rosja 8,2 JUTA Największy udział w światowych zbiorach mają: Indie 62 Bangladesz 31 76

UŻYWKI Kawa, zajmuje 45 areału gruntów przeznaczonych na używki: klimat gorący, temperatura 22- 26C, małe wymagania glebowe, zbiory wysoce pracochłonne, Główne miejsca upraw: Wyżyna Brazylijska, płnzach rejony Ameryki Południowej, Afryka: Zatoka Gwinejska, Wyżyna Abisyńska, Azja płd-zach Indie, archipelag Malajski Główni producenci; Brazylia 28,Wietnam 13, Kolumbia 9, Indonezja 10 77

Kakao klimat równikowy, średnia temperatura 2428C, roczna suma opadów 2000 mm, żyzne gleby Główni producenci: Wybrzeże Kości Słoniowej 34, Indonezja 15, Ghana 19 i Nigeria 9, Brazylia 5, 78

Tytoń klimat ciepły, różne gatunki różne wymagania co do gleb i wilgoci, Główni producenci: Chiny: 37, Brazylia 10, Indie 9,6, USA 6, Zimbabwe 3 i Turcja 2. 79

Herbata klimat ciepły, opady 2000 mm, zbiór bardzo pracochłonny, Rosną światowe zbiory w 2005 r. 3,4 mln t. Główni producenci: Chiny 27, Indie 24, Sri Lanka 9 80

WARZYWA I OWOCE Rośnie ich znaczenie w produkcji rolnej Warzywa: Produkcja głownie w Chinach 48,8 światowych zbiorów Owoce, produkcja bardziej rozproszona: Chiny 15, Indie 9,6, USA 6 Cytrusy: Miejsca upraw: płd USA, płd Europy, płn Afryki, płd-wsch wybrzeża Chin Winorośl Główne rejony upraw: płd Europy, Azja: Kaukaz, płd Turcja, Ameryka północna: Kalifornia, Banany: Indie 25, Brazylia 10, Chiny 8 81

PRODUKCJA ZWIERZĘCA Jej rola rośnie wraz ze wzrostem poziomu rozwoju, zmianą modelu konsumpcji, Jej produkty są droższe niż produkty roślinne, Wzrasta produkcja roślinna co staje się źródłem wzrostu produkcji zwierzęcej, Największy udział w światowej produkcji mięsa: mają Chiny (29), USA, Niemcy, Holandia, Dania, Belgia W ostatnich 25 latach pogłowie bydła zwiększyło się o 15, a trzody chlewnej o 40. 82

PRODUKCJA ZWIERZĘCA Bydło: największe znaczenie, 1,4 mld sztuk największe pogłowie: Brazylia 15, Indie 13,5, Chiny 8, USA 7 i Argentyna 4 83

Owce Pogłowie to około 1 mld sztuk główni producenci; Chiny 15, Australia 10, Indie (6) Trzoda chlewna klimat umiarkowany i duża gęstość zaludnienia Najwięksi producenci: Chiny 51, USA 6,3,Brazylia 3,5, Niemcy 2,8,Polska 1,9 84

Drób Chiny 24 USA 12 Brazylia, Indonezja 7 Kaczki Chiny 44 Laos 35 Wietnam 4 85

Teoria lokalizacji produkcji rolnej J.H. Thunena zasadnicze znaczenie dla wyboru miejsca lokalizacji mają koszty transportu. Model Thunena przedstawia teoretyczne rozmieszczenie różnych rodzajów produkcji rolnej wokół jednego rynku zbytu. 86

Założenia do modelu: 1)istnieje izolowany, samowystarczalny ekonomicznie obszar 2) wszystkie grunty na tym obszarze są jednakowo urodzajne, 3) na obszarze tym istnieje tylko jedno większe miejsce i tylko jeden rynek rolny zlokalizowany w tym właśnie mieście, 4) miasto to znajduje się w centrum jednolitej równiny o jednakowych warunkach naturalnych i transportowych w każdym punkcie, a co za tym idzie- o jednakowych jednostkowych kosztach transportu i produkcji, 5) na rynku miejskim następuje wymiana artykułów rolnych oraz zakup artykułów przemysłowych, rolnicy nie wymieniają swych towarów między sobą poza usytuowanym w mieście rynkiem zbytu, 6) transport produktów rolnych na rynek miejski odbywa się drogami łączącymi gospodarstwa chłopskie z miastem w linii prostej przy użyciu jednego rodzaju środków transportu, przy czym koszty transportu są wprost proporcjonalne do odległości, wagi produktu oraz stopnia trwałości, 7) na rynku istnieje wolna konkurencja pomiędzy sprzedawcami, którzy dążą do maksymalizacji zysku. 87

Model miasta o powierzchni 10 km powinien być obsługiwane przez obszar o powierzchni 10 000 km. Obszar tworzą cztery koncentryczne pierścienie: 1. rolnictwo intensywne z ogrodnictwem i sadownictwem i produkcja mleka 1 obszaru, 2. Gospodarka leśna 3, 3. Rolnictwo ekstensywne z podpierścieniami zbożowo-ziemniaczany 3 zbożowy 30 zbożowo-hodowlany 25 4. Produkcja hodowlana uprawą zboża na własne potrzeby 38. 88

Inne modele to: I Model przestrzennego użytkowania ziemi zakładający że użytkowanie ziemi zależy nie tylko od czynników zewnętrznych takich jak: odległość od rynków zbytu, koszty transportu, system cen, popyt, zasób siły roboczej, ale także od czynników wewnętrznych jak: wydajność pracy, sposób produkcji, wielkość gospodarstw, jakość gleb. II. Modele międzyregionalnej równowagi działalności rolniczej pozwalają ocenić jak zmiana użytkowania ziemi wpływa na zmianę struktury produkcji rolnej w całym regionie 89

Teoria lokalizacji produkcji rolnej J.H. Thunena zasadnicze znaczenie dla wyboru miejsca lokalizacji mają koszty transportu. Model Thunena przedstawia teoretyczne rozmieszczenie różnych rodzajów: produkcji rolnej wokół, jednego rynku zbytu. 90

Założenia do modelu: 1)istnieje izolowany, samowystarczalny ekonomicznie obszar 2) wszystkie grunty na tym obszarze są jednakowo urodzajne, 3) na obszarze tym istnieje tylko jedno większe miejsce i tylko jeden rynek rolny zlokalizowany w tym właśnie mieście, 4) miasto to znajduje się w centrum jednolitej równiny o jednakowych warunkach naturalnych i transportowych w każdym punkcie, a co za tym idzie- o jednakowych jednostkowych kosztach transportu i produkcji, 5) na rynku miejskim następuje wymiana artykułów rolnych oraz zakup artykułów przemysłowych, rolnicy nie wymieniają swych towarów między sobą poza usytuowanym w mieście rynkiem zbytu, 6) transport produktów rolnych na rynek miejski odbywa się drogami łączącymi gospodarstwa chłopskie z miastem w linii prostej przy użyciu jednego rodzaju środków transportu, przy czym koszty transportu są wprost proporcjonalne do odległości, wagi produktu oraz stopnia trwałości, 7) na rynku istnieje wolna konkurencja pomiędzy sprzedawcami, którzy dążą do maksymalizacji zysku. 91

1. 2. 3. 4. Model miasta o powierzchni 10 km powinien być obsługiwane przez obszar o powierzchni 10 000 km. Obszar tworzą cztery koncentryczne pierścienie: rolnictwo intensywne z ogrodnictwem i sadownictwem i produkcja mleka 1 obszaru, Gospodarka leśna 3, Rolnictwo ekstensywne z podpierścieniami zbożowo-ziemniaczany 3 zbożowy 30 zbożowo-hodowlany 25 Produkcja hodowlana uprawą zboża na własne potrzeby 38. 92

Inne modele to: I Model przestrzennego użytkowania ziemi zakładający że użytkowanie ziemi zależy nie tylko od czynników zewnętrznych takich jak: odległość od rynków zbytu, koszty transportu, system cen, popyt, zasób siły roboczej, ale także od czynników wewnętrznych jak: wydajność pracy, sposób produkcji, wielkość gospodarstw, jakość gleb. II. Modele międzyregionalnej równowagi działalności rolniczej pozwalają ocenić jak zmiana użytkowania ziemi wpływa na zmianę struktury produkcji rolnej w całym regionie 93