Rosyjski teatr ludowy

Zobacz slidy

Treść prezentacji

Slide 1

15.01.18 Eliza Małek  ROSYJSKI TEATR LUDOWY 1 Eliza Małek Uniwersytet Łódzki

Slide 2

ELEMENTY PARATEATRALNE W  OBRZĘDACH I BAJKACH 15.01.18 w obrzędach (np. przebieranie się człowieka za  niedźwiedzia, kozę, kobyłę i in. zwierzęta w  karnawale, ubieranie kukły Marzanny w kobiecy  kostium i nadawanie jej imienia (np. Awdotia);   w bajkach dla dzieci, które opowiada się  zazwyczaj odgrywając przed dziecięcym  audytorium całe scenki (por. opis maniery bajarza  Biełkowa, Богатырев, с. 1920).  Медвежья потеха (obrzęd i zabawa jednocześnie).  http:folkportal.3dn.ruloaddokumentalnyjf ilmquotrusskijnarodnyjteatrquot1774go dtekstchitaetinnokentijsoktunovskij41 0605 Eliza Małek 2

Slide 3

Skomoroch z niedźwiedziem Эй, смоленски дурачки,. Тащите к нам пятачки! Пошли начинать. Музыку прошу играть!

Slide 4

http:www.websib.rufiofpworks021theatrehistory4skomo rochi.htm

Slide 5

В старину на Руси популярным народным игрищем был  хоровод. Он отражал самые разные жизненные явления.  Были хороводы любовные, военные, семейные, трудовые...  Нам известны три разновидности хоровода: круговой (его  разыгрывали члены одной семьи или рода),   двухлинейный (отражал столкновение двух групп) и  однолинейный (вариант кругового хоровода). В хороводных  игрищах было органически слито хоровое и драматическое   начало. Такие игрища обычно начинались под наборные  песни, а заканчивались под разборные, причем песни  отличались четким ритмом. Впоследствии, с изменением  структуры родовой общины, видоизменялись и хороводные  игрища. Появились солистызапевалы (корифеи) и лицедеи  (актеры). Лицедеев было обычно не более трех. В то время,  когда хор пел песню, они разыгрывали ее содержание.  Существует мнение, что именно эти лицедеи и стали  родоначальниками первых скоморохов. http:www.websib.rufiofpworks021theatrehistory4chorovod.htm

Slide 6

A. Wasniecow, Stara Moskwa  zabawka bogorodzka (z drewna)

Slide 7

Wizyta przebierańców rycina, z lat1880tych

Slide 8

DLACZEGO TEATR POJAWIA SIĘ  NA RUSI DOPIERO W XVII W.? 15.01.18 Opóźnione (w porównaniu z Europą Zachodnia i  Polską) pojawienie się teatru w Rosji (zarówno  ludowego, jak dworskiego) M. Pluchanowa wiąże  z opóźnieniem procesów emancypacji jednostki,  wyłonienia jej z kolektywu, z  podporządkowaniem jednostki kolektywowi i  państwu. (Плюханова).  Otwarcie na zachód w XVII w. zaowocuje  stopniowym przyswojeniem sobie przez Rosjan  różnych form teatralnych.  Rola Polski. Eliza Małek 8

Slide 9

TEATR LALKOWY I TEATR  ŻYWEGO AKTORA 15.01.18 Eliza Małek Rosyjski teatr ludowy występuje w 2  odmianach: teatr kukiełkowy (marionetkowy i  pacynkowy); teatr żywego aktora. Ponadto istnieje również RAJOK: (ros.  раёк, раёшная панорама, театр картинок) -  teatr obrazkowy  nazwa urobiona od  tematyki najstarszych obrazków  przedstawiających Adama i Ewę w rajskim  ogrodzie. Inna nazwa rosyjska: косморама (kosmorama, panorama ludowa).  9

Slide 10

KONWENCJA TEATRALNA Eliza Małek aktora  w  postać  dramatu  (ale nie utożsamianie się z nim). Niezrozumienie konwencji nie pozwala na  odbiór  sztuki  jako  sztuki  (por.  relacje  hr.  Tołstoja z podróży do Europy Zach. w XVII  w., opowieść M. Wańkowicza o nieudanym  prezencie jego ojca dla pałacowej służby   wrócili  z  teatru,  zobaczywszy,  że  jacyś  ludzie  zaczęli  rozmawiać  o  swoich  prywatnych sprawach). 15.01.18 Przeistoczenie  10

Slide 11

NIEZROZUMIENIE KONWENCJI  TEATRALNEJ M. Wańkowicz, Czerwień i amarant (Szczenięce lata), Wydawnic two Literackie 1979, s. 83. [Wydarzenie opisane przez  Wańkowicza miało miejsce w końcu XIX w.] Eliza Małek 15.01.18  Cóż tak prędko wracacie?  pyta ojciec dwóch  pupilów wiejskich, którzy po raz pierwszy  zobaczyli Mińsk i których polecił z własnoręcznie  zakupionymi biletami ulokować na galerii w  teatrze  czy nie podobało się?  Oj, bardzo ślicznie grali. Słuchaliśmy muzyki  do końca. Potem pociągnęli w górę jakby całą  ścianę, coś jakby zepsuło się czy co, za ścianą w  pokoju siedzieli swoi ludzie i gadali o swoich  sprawach  to my i wyszli.  11

Slide 12

WIZYTA NATASZY ROSTOWEJ W  TEATRZE Eliza Małek Начинается спектакль, и зрители с жадным  любопытством устремили все внимание на сцену,  Наташа тоже стала смотреть. Но она ничего не  понимала: все удивляло ее, она не видела ничего, кроме  крашеных стен, странно наряженных мужчин и женщин,  при ярком свете странно двигавшихся, говоривших и  певших. Она понимала, что должен был представлять  собой спектакль, но все это ей казалось настолько  вычурнофальшиво, ненатурально, что порой ей стано вилось смешно. И глядя на лица зрителей, она видела в  их глазах выражение опять же ложное. В какойто  момент ей даже стало дурно, она как будто задохнулась в  этом мертвом воздухе. Наташа была слишком  естественна, чтобы жить и играть по правилам светского  общества. 15.01.18 12

Slide 13

Eliza Małek  условности театральной сцены глазами  впервые посетившей театр Наташи Ростовой.  Наташа видит не деревья, а крашенные  картоны, скамейка стоит не у куста сирени, а  у приклеенного зеленого картона, она видит  дыру в полотне, изображающую луну;  героиня спектакля  не грациозная девушка, а  толстая женщина в белом платье, герой   мужчина в шелковых, в обтяжку панталонах  на толстых ногах, с пером и кинжалом.  Толстой Л. Н. Война и мир  Собр. соч. в 14  тт., Т. 5. Москва 1951, с. 328331.  15.01.18 13

Slide 14

  Eliza Małek widowni na treść i formę przedstawienia. Możliwość zamiany ról: aktor staje się  widzem, widz  aktorem. Improwizacja (tekst nie jest powtarzany  dosłownie). Por. tradycję komedii dellarte  we współczesnym teatrze włoskim  (Zanussi o wystawieniu Rzeźni Mrożka). 15.01.18 Bezpośredni kontakt z widownią, wpływ  14

Slide 15

DIALOG SCENICZNY I DIALOG  TEATRALNY. WIDOWNIA I SCENA Eliza Małek Brak sztywnego podziału na scenę i widownię,  kurtyny, specjalnego oświetlenia sceny. Skąpe dekoracje, zastępowane czasem przez ruch  sceniczny (łódka i wioślarze), czasem tylko  rysowane słowem aktora (Car Maksymilian). 15.01.18 Dialog sceniczny  komunikacja postaci dramatu  między sobą. Dialog teatralny  postać (aktor) widz.  15

Slide 16

TEATR RELIGIJNY (WERTEP) Ikona szkoły  jarosławskiej XVII w. Ikona z Zaoneża XVII w. 15.01.18 Eliza Małek 16

Slide 17

SZOPKA, NAZWY WCZEŚNIEJSZE:  JASEŁKA, ŻŁOBEK 15.01.18 Eliza Małek  w znaczeniu pierwotnym lalkowe misterium na Boże  Narodzenie; przedstawienie zdarzeń związanych z  ewangeliczną i lud. tradycją święta, odgrywane w  okresie Bożego Narodzenia i Nowego Roku.  Zalążkiem sz. było kośc. widowisko nieruchome, od XIII w.  rozpowszechnione w Europie przez franciszkanów, w  którym odpowiednio ustawione figurki Marii, Józefa,  pasterzy, trzech króli tworzyły scenę adoracji żłobka z  nowo narodzonym Dzieciątkiem. Świadectwem tego  zwyczaju w Polsce XVI w. są teksty kolęd, często  utrzymywanych w tonie kołysanek. Nazwę jasełek  stosowano też do misteriów odgrywanych przez żywych  aktorów. ( http:www.literatura.zapis.net.plokresyprzewodnikszopka .htm ) 17

Slide 18

Eliza Małek w.  jako  naśladowanie  polskich  jasełek  i  białoruskiej batlejki (te z kolei z misteriów);  Funkcja  religijna  dominuje  nad  funkcją  estetyczną (wystawiany jest wyłącznie w okresie  bożonarodzeniowym).  Tekst  dramatów  jasełkowych  jest  niestabilny,  anonimowy, przekazywany drogą ustną. Istnieje  w  formie  teatru  kukiełkowego  oraz  w  postaci  grywanej  przez  ludzi  (najczęściej  młodych).   15.01.18 Wertep  pojawia  się  w  końcu  XVII    pocz.  XVIII  18

Slide 19

TREŚĆ PRZEDSTAWIENIA 15.01.18 Eliza Małek Opowieść o narodzeniu Chrystusa w grocie  Betlejemskiej, pokłonie pastuszków, Herodzie,  rzezi niewiniątek (na materiale Ewangelii  Łukasza i Mateusza). Przeciwstawienie elementów misterialnych  (poważnych) i komicznych, intermedialnych  (Matka Boska, Józef, Dzieciątko, aniołowie vs  Herod, Śmierć z kosą, Diabeł, który ciągnie  Heroda do piekła). Włączenie pieśni cerkiewnych  Chwała Bogu na  wysokości,  Anioł pasterzom mówił itp. 19

Slide 20

SZOPKA (JASEŁKA)  BATLEJKA   WERTEP 15.01.18 Eliza Małek    sceny poważne           grywane są na  górnej kondygnacji  sceny komiczne    na dolnej. 20

Slide 21

Teatr Pietruszki  15.01.18 Eliza Małek Teatr właściwie  profesjonalny, miejski. Przedstawienia  wystawiane na  jarmarkach, odpustach, na dużych  placach miejskich. 21

Slide 22

Francuski Guignol 15.01.18 Por. lalkę przedstawiającą   Guignola Eliza Małek www.arbredenoel.fr...item.php?itemid 35 22

Slide 23

15.01.18 PUNCH AND JUDY (ANGLIA)  HTTP:WWW.PUNCHANDJUDY.COM           KAŠPAREK (CZECHY) Eliza Małek 23

Slide 25

15.01.18 Eliza Małek Pietruszka wita się z publicznością, poczym  zaczyna rozmowę z grajkiem (kataryniarzem):  Pietruszka: Grajku!  Grajek: Co powiesz, Pietruszko?  Pietruszka: Powiem ci nowinę.  Grajek: Jaką? Pietruszka: Postanowiłem się, bracie, ożenić. A bo  to kawalerskie życie coś warte? Wszyscy cię  lekceważą... A kiedy się ożenię, posag wezmę...  Ojojoj, jak się urządzę... 25

Slide 26

15.01.18 Eliza Małek Grajek:  A z kim, Pietruszko, postanowiłeś się  ożenić? Pietruszka: Z córką kupca (wymienia nazwisko  kupca lub ziemianina najbogatszego w danej  miejscowości).  Grajek: A duży posag bierzesz?  Pietruszka: Uu... Więcej niż sam jestem wart.  Grajek:   Łżesz, Pietruszko, ona za ciebie nie  wyjdzie, tylko bieda na ciebie przyjdzie, twój  ostatni grosz przepadnie i jeszcze po łbie dostać  wypadnie. Rzuć to.  Pietruszka: To ty łżesz, bracie. Kto takiego zucha  nie pokocha? (wdzięczy się)  Grajek: To pokaż narzeczoną. 26

Slide 27

15.01.18 Eliza Małek Pietruszka: Pokazać tobie? Łatwo to  zrobię. Zaraz z nią przyłażę i tobie  pokażę (chowa się i przyprowadza  lalkę). Popatrz, grajku. Ładna  narzeczona?  Grajek: Że ładna, to ładna. Ale  perkata.  Pietruszka: Łżesz, grajku.  Zobacz te  oczka, buzię, rączki, usteczka, szyjkę.  Spróbuj znaleźć taką bestyjkę. A jak  tańcuje. No, zagraj kawałek czegoś.  (Grajek  gra kamaryńskiego.    Pietruszka  tańczy z narzeczoną.) 27

Slide 28

15.01.18 Eliza Małek Grajek: Wszystko to piękne i cudowne, ale dla  ciebie będzie kosztowne: panna bogata,  rozkapryszona, chodzić pieszo nie nauczona...  Trzeba, bracie, konia kupić. Pietruszka  (zatroskany): A gdzie go kupić?  Grajek: A u Cyganów. Pietruszka (dumnie): No to dzisiaj  przyprowadź.  Grajek:  Ja też nie bogacz. Pochodzisz, to  przyprowadzisz.  Pietruszka: To nie pójdziesz? 28

Slide 29

TWO ON STAGE 15.01.18 Eliza Małek Właściciel teatru wraz z lalkami  nadziewanymi na palce (pacynkami) oraz  towarzyszący mu muzykant z katarynką lub  grajek, który nie pojawia się na scenie  (znajduje się wśród publiczności).  Pietruszka (Ванька, Рататуй, Петр Иванович  Уксусов, Петр Петрович Самоваров и т.п. ). Cygan, Niemiec, Pies, Czart, Koń, Policjant,  Narzeczona (520 postaci). Drobne rekwizyty.  Na scenie zawsze są tylko 2 postaci (lalkarz ma  2 ręce). 29

Slide 30

BOHATERKLOWN Eliza Małek Deformacja twarzy   czerwony duży nos,  wielkie śmiejące się  usta, nierzadko garb,  czapka z  dzwoneczkami,  jaskrawa odzież,  piskliwy głos. 15.01.18 30

Slide 31

KOMIZM 15.01.18 Eliza Małek Zewnętrzny zdeformowana twarz,  ciągłe utarczki z  drugimi postaciami, bijatyki.   Komizm słowny i  sytuacyjny deformowanie  fonetycznej postaci  wyrazu, oksymorony,  alogizmy, metatezy,  realizacja metafory,  rozmowa głuchych itd. 31

Slide 32

KOMIZM SYTUACYJNY Eliza Małek Komizm sytuacyjny jest  aintelektualny, najprostszy,  bezrefleksyjny i polega na spiętrzeniu niefortunnych  a niezwykłych przypadków i zachowań  komicznego  bohatera. Wyzyskuje też kontrast między  oczekiwaniem i nastawieniem odbiorcy a zdarzeniem  komicznym. W efekcie, rozwiązanie sytuacji powoduje  zaskoczenie, odczucie nienaturalności zjawiska,  niespodziankę i zdziwienie, które następnie  przeradzają się w śmiech. Tym samym następuje  rozładowanie napięcia m.in. przez eliminację  pierwiastka niebezpieczeństwa. (M. Mieszek,  Intermedium polskie XVIXVIII wieku (Teatry  szkolne), Kraków 2007, s. 362.) (IFR 25418) 15.01.18 32

Slide 33

KONTAKT Z AUDYTORIUM  POPRZEZ wprowadzanie elementów  aktualizujących akcję  sceniczną (odwołania do  imion i sytuacji osób  obecnych na  przedstawieniu),  nawoływanie do aktywnego  włączenia się w akcję  poprzez np. poszukiwanie  zaginionego rekwizytu czy  bohatera.... Я  Петрушка,Петрушка. Весёлый мальчуган! Без меры вино пью, Всегда весел и пою: Траляля! траляля ляля! Хахаха! Хахаха! Eliza Małek monolog teatralny (zwroty  do publiczności  wstępna  autoprezentacja bohatera i  in.), 15.01.18 33

Slide 34

WSKRZESZENIE TEATRU  LUDOWEGO Eliza Małek Po r. 1917 tradycja przedstawień teatralnych  (głównie teatru religijnego) została przerwana. Pietruszka został powołany do służby w Armii  Czerwonej i propagandy nowego ustroju, wertep   zakazany.  Po r. 1990 wertep i Pietruszka (w postaci  inscenizowanej, inspirowanej przez działaczy  i animatorów kultury) wrócił do łask. Tu  również  mamy  przekaz  ustny,  sytuację  face  to  face, ale odbiorca już nie staje się nadawcą (mamy  publiczność  na  występach  zespołów  ludowych,  kostium,  który  po  występie  zostaje  zdjęty).  Często  wykonawca uczy się swojego tekstu z zapisanej na  papierze partytury, a nie z czyichś ust. 15.01.18 34

Slide 35

ZESPÓŁ LUDOWY ZWONNICA Z  OMSKA 15.01.18 Eliza Małek 35

Slide 36

Pietruszka z teatru A. Grefa 15.01.18 Eliza Małek 36

Slide 37

Eliza Małek zespół folklorystyczny  Dmitrija Pokrowskiego (wespół z  folklorystami z Uniwersytetu  Moskiewskiego) podejmuje pierwszą  próbę wskrzeszenia przedstawień  jasełkowych (программa Русский народный театр).  Po 1990 r. kukiełkowy i żywy wertep  przeżywa prawdziwy renesans (w  Rosji, a także na Ukrainie). 15.01.18 W r.1980 37

Slide 38

ŻYWY WERTEP (LWÓW) 15.01.18 Eliza Małek 38

Slide 39

KUKIEŁKI ZE WSPÓŁCZESNYCH  PRZEDSTAWIEŃ JASEŁKOWYCH 15.01.18 Eliza Małek 39

Slide 40

TEATR ŻYWEGO AKTORA  (REPERTUAR) 15.01.18 Eliza Małek Łódka Car Maksymilian Król Herod (żywy wertep) 40

Slide 41

DEKORACJE TWORZONE RUCHAMI  AKTORÓW ILUB SŁOWEM 15.01.18 Eliza Małek Najprostsze, w Łódce np. jest to narysowany  kredą owal imitujący łódkę, do której wsiadają  aktorzywioślarze.  Wyrazisty przykład takiej dekoracji widzimy w  ludowej rosyjskiej sztuce Łódka. Treść tej sztuki  stanowią przygody nadwołżańskiej szajki  zbójeckiej. Występują: ataman, esauł, rozbójnicy,  nieznajomy i inni. Wykonawcy wchodzą do izby  śpiewając rozbójniczą pieśń i ustawiają się  kołem. Ataman nakazuje esaułowi  migomentalnie zbudować zwinną łódkę.  Rozbójnicy udają, że budują. Łódka gotowa i  ataman rozkazuje: Wiosła na burty, chłopcy na  miejsca. 41

Slide 42

Eliza Małek Dwunastu rozbójników siada na podłodze w  dwuszeregu, zostawiając między sobą puste  miejsce, po którym przechadzają się ataman i  esauł. Ataman rozkazuje wyruszyć i zaśpiewać  swoją ulubioną pieśń. Wioślarze śpiewają: Wniz  po matuszkie, po Wołgie, pochylają się w tył i w  przód i klaszczą w ręce, imitując wiosłowanie.  Śpiewają z przerwami, podczas których ataman i  esauł rozmawiają ze sobą. (P. Bogatyriew,  Uwagi o teatrze ludowym) 15.01.18 42

Slide 43

PRZESTRZEŃ W TEATRZE  LUDOWYM A n i k a: O carze błogosławiony, A gdzie jest cherlawy uzbrojony rywal?  Maksymian: Trzy wiorsty od miasta.  A n i k a (groźnie): Rozejdź się, tłumie Pozwól przejść Anice  wojewodzie. Otwórz złote wrota, Pomknę za mury miejskie I doścignę tam przeklętego Marsa. Eliza Małek Dekoracje mogą być rysowane wyłącznie słowem.  Por. dialog cara Maksymiliana i jego wojownika  Aniki ze sztuki pt. Car Maksymilian: 15.01.18 43

Slide 44

15.01.18 Eliza Małek W rzeczywistości na scenie nie ma ani  Złotej bramy, ani murów obronnych. I  mimo to za tymi murami spotyka się  Anika z Mariecem i zaczyna z nim wojnę  na słowa. Następnie ten sam Anika znajdujący się  3  wiorsty od miasta, w którym znajduje się  carski pałac, zwraca się do siedzącego na  tronie Maksymiliana z następującymi  słowami: 44

Slide 45

Moja szabla nie rąbie, a kopia w pierś nie  Eliza Małek wchodzi. Maksymian: Daruję ci swój stalowy miecz  (tupiąc nogą). Rozgromże mi wreszcie  przeklętego Marsa.  Anika (do Marsa): Ukorz się, niegodziwcze.  Mars: Dzień i noc ostrzę szablę,  ale przed siłaczem Aniką ukorzyć się nie chcę. Anika: Ukorz się, ukorz, niegodziwcze,  bo pozbawię cię życia (zabija Marsa). 15.01.18 Anika (do cara): O carze błogosławiony!  45

Slide 46

CZAS SCENICZNY 15.01.18 Eliza Małek Czas sceniczny w teatrze ludowym nie  pokrywa się z czasem astronomicznym (4  minuty mogą odpowiadać 4 latom).  Bogatyriow twierdzi, że miejsce i czas w  teatrze ludowym dopiero zaczynają się  kształtować, o nich, jak w eposie, tylko się  mówi. Natłok akcji jakby pochłania czas i  miejsce. (261262) Widzowie nie oczekują nowych,  oryginalnych wątków (z reguły znają zarys  fabuły), interesuje ich opracowanie  szczegółów. 46

Slide 47

Rajok i bałagan http:www.websib.rufiofpworks021theatrehistory4balag an.htm

Slide 48

А вот город Париж, Как туда приедешь  Тотчас угоришь!.. Наша именитая знать Ездит туда денежки мотать: Тудато едет с полным золота  мешком, А оттуда возвращается без  сапог пешком. А вот и я раешник,  развеселый потешник,  Картинки верчуповорачиваю. Публикуобморачиваю, Себе пятачки заколачиваю

Slide 49

LITERATURA ZALECANA ТЕАТР В ЖИВОПИСИ (ЧАСТЬ 11  ТЕАТР ПЕТРУШКИ.  КУКОЛЬНЫЕ ПРЕДСТАВЛЕНИЯ  Eliza Małek А. Ф. Некрылова, В. Е. Гусев, Русский народный кукольный  театр, Ленинград 1983. C. Kelly, Petrushka. The Russian Carnival Puppet Theatre,  Cambridge University Press 1990. P. Bogatyriew, Semiotyka kultury ludowej, Warszawa 1979, s.  233264. J. Gołąbek, Car Maksymilian (Widowisko ludowe na Rusi),  Kraków 1938. E. Małek, J. Wawrzyńczyk, Kultura rosyjska...., hasła Rajok i  Wertep. H. Jurkowski, Rosyjski Pietruszka czy teatr lalkowego mimu?,  [w:] W świecie pieśni i bajki, red. K. Górski, J. Krzyżanowski,  Wrocław.... 1969, s. 147163 15.01.18 http:www.liveinternet.ruusers2010239post1037311 32 49