Architektura starożytnego Egiptu

Zobacz slidy

Treść prezentacji

Slide 1

ARCHITEKTURA STAROŻYTNEGO EGIPTU 1

Slide 2

ARCHITEKTURA ŚWIECKA SAKRALNA - DOMY MIESZKALNE - ARCHITEKTURA OBRONNA - PAŁACE - ZESPOŁY ŚWIĄTYNNE - GROBOWCE MATERIAŁ: Suszona cegła mułowa, trzcinowe maty i drewno prawie całkowite zniszczenie LOKALIZACJA: Stale odnawiane, starożytne osady często znajdowały się na terenie dzisiejszych miast i pokrywa je późniejsza zabudowa MATERIAŁ: Kamień odporny na piasek pustyni, wiatr i wylewy Nilu. LOKALIZACJA: Granice terenów uprawnych, na pustyni

Slide 3

ARTYSTA I DZIEŁO PRZYTŁACZAJĄCE OGROMEM MONUMENTALNE GROBOWCE I ŚWIĄTYNIE NIE SĄ PRZYSTOSOWANE ROZMIARAMI DO WIELKOŚCI CZŁOWIEKA SZTUKA EGIPTU SŁUŻYŁA GLORYFIKACJI WŁADZY , PRZEKAZYWANIU ORAZ UMACNIANIU WIERZEŃ RELIGIJNYCH DZIEŁA POWSTAWAŁY NA ZAMÓWIENIE KLASY RZĄDZĄCEJ ARTYŚCI BYLI RZEMIEŚLNIKAMI, ZAJMOWALI NISKĄ POZYCJĘ SPOŁECZNĄ . WYJĄTEK STANOWILI ARCHITEKCI, BUDWNICZOWIE ŚWIĄTYŃ I PIRAMID. WIELU Z NICH OSIĄGNĘŁO SZCZYT DRABINY SPOŁECZNEJ PIERWSZY ZNANY Z IMIENIA - IMHOTEP ARCHITEKT FARAONA DŻESERA JEDEN Z ARCHITEKTÓW NOWEGO PAŃSTWA AMENHOTEP SYN HAPU ZEZWOLENIE NA BUDOWĘ WŁASNEJ ŚWIĄTYNI GROBOWEJ : PRZYWILEJ NALEŻNY FARAONOM. OPIEKUŃCZYM BÓSTWEM ARTYSTÓW BYŁ MEMFICKI BÓG PTAH.

Slide 4

ELEMENTY i DETALE ARCHITEKTONICZNE

Slide 5

OBELISK Kamienny monolit w formie wieży zwężającej się ku górze, zwieńczony w formie ostrosłupa (piramidion) Symbol solarny, wyrażający ideę komunikacji między niebem a ziemią, bogami i ludźmi, wyznaczający miejsce przejścia między tymi dwiema sferami. Obeliski ustawiano parami przed wejściami do świątyń i grobowców

Slide 6

PYLONY Z gr. pyle, brama. Dwie trapezoidalne wieże Wyróżnik świątyń egipskich Ich wysokość i potęga miały znaczenie symboliczne: powstrzymywały złe moce przed wtargnięciem do wnętrza świątyni Przed pylonami ustawiano zwykle monumentalne, siedzące posągi władcy

Slide 7

FILARY Podpory o przekroju kwadratu Z reguły umieszczane przy zewnętrznych ścianach budowli FILARY OZYRIACKIE filary szczególnego typu Przedstawiają króla identyfikowanego z bogiem zmarłych Ozyrysem, którego ukazywano pod postacią mumii. Filary ozyriackie w Ramesseum

Slide 8

KOLUMNY Podpory o Przekroju okrągłym, często wypełniają wnętrze pomieszczenia. Trzony kolumn zazwyczaj przedstawiają łodygę lotosu lub papirusu, zwieńczoną głowicą w kształcie otwartego lub zamkniętego kwiatu. Popularną formą jest także wiązka liści palmowych, u góry rozdzielających się. Kapitel mógł mieć kształt bogini Hator - twarzą kobiety i wielkimi krowimi rogami.

Slide 9

ŚLEPE WROTA Płaskorzeźba umieszczana w miejscu pochówku wymodelowane w kamiennej ścianie drzwi miały symboliczne znaczenie: Jedynie dusza zmarłego mogła przez nie wyjść z grobowca, aby skosztować potraw przeznaczonych dla niej w ofierze (umieszczanej przed wrotami) Ślepe wrota Senti, kapłanki Hathor

Slide 10

ORNAMENTY Hekeron szereg figur stylizowanych na kształt witki trzcinowej związanej w regularnych odstępach Fryz kobr na murach zewnętrznych uniesione w pozycji atakującej symbolicznie opluwały jadem każdego, kto żywiąc wrogie zamiary zbliżyłby się do świątyni Po raz pierwszy zastosowane w zespole Dżosera, trwają w niezmienionej formie do końca starożytności

Slide 11

ARCHITEKTURA ŚWIECKA DOMY MIESZKALNE Wiedzę o budowie mieszkań czerpiemy z modeli domów w grobowcach oraz z hieroglifów przedstawiających typowe formy architektoniczne Budowle z cegły suszonej i drewna W drzwiach zawieszano maty trzcinowe Kamienia używano do progów, odrzwi, baz kolumn i krat okiennych Plany domów ewoluowały z owalnych do prostokątnych

Slide 12

ARCHITEKTURA ŚWIECKA DOMY MIESZKALNE Stare Państwo małe domostwa o zwartej zabudowie Na dziedzińcu przed domem koncentrowało się życie rodzinne Sypia się często na dziedzińcu lub płaskim dachu Pomieszczenia służyły głównie do przechowywania dobrobytku i pożywienia Ludność wiejska b. skromne chaty mułowe w czasie wylewów często niszczone Wyższe warstwy rzemieślnicze- nieduże domy (30-70 m 2) z kilkoma pomieszczeniami i dziedzińcem (np. osiedle w Deir el-Medina) Lepiej usytuowani rzemieślnicy, niższej rangi urzędnicy i kapłani domy średniej wielkości (70 -150 m2) Grube mury zewnętrzne z cegły mułowej zatrzymywały chłód nocy i chroniły przed południowym skwarem Ściany były tynkowane i często malowane

Slide 13

ARCHITEKTURA ŚWIECKA DOMY MIESZKALNE Wysocy urzędnicy i kapłani posiadali rozległe kompleksy mieszkalne wraz z pomieszczeniami biurowymi, recepcyjnymi, warsztatami rzemieślniczymi, kuchnią, magazynami, pomieszczeniami dla służby Do dzisiaj w Egipcie budownictwo wiejskie używa w ogromnej większości cegły suszonej lub tylko hartowanej w ogniu, niecałkowicie wypalanej.

Slide 14

DEIR-EL-MEDINA Stanowisko w Górnym Egipcie, na lewym brzegu Nilu, stanowi część nekropoli tebańskiej.  Miasto posiadało gliniany mur obronny, domy wznoszono z suszonej cegły na kamiennej podmurówce Opiekuńczym bóstwem miasta był Amenhotep I.

Slide 16

ARCHITEKTURA OBRONNA Większość budowli znana jest z tekstów i wizerunków fortec. Poza koszarami w twierdzach znajdowały się warsztaty produkujące broń, arsenał, spichlerze oraz magazyny Twierdze położone nad Nilem otoczone były pierścieniem murów obronnych z cegły mułowej Obronę twierdzy umożliwiały półokrągłe wieże z otworami strzelniczymi, ulokowane w ciągu fortyfikacji Mur wzmacniały rozmieszczone w niewielkich odstępach wysunięte prostokątne wieże twierdza w Buhen (XII Dynastia)

Slide 17

ARCHITEKTUR A PAŁACOWA Budowa z cegły mułowej skromne pozostałości budowli Część mieszkalna z wyodrębnionym i pomieszczeniami haremu (małżonek faraona) W skład kompleksu wchodziły :Kuchnie, łazienki, magazyny, założenia ogrodowe, skarbiec, warsztaty, a nawet osiedla Własny system administracyjny i gospodarkę Dla ochrony budowano koszary dla strzegących pałacu jednostek wojskowych Otoczony wysokim murem z niszami i występami Sale audiencyjne, sala tronowa, okno pojawień przy wyjątkowych okazjach faraon ukazywał się swojemu ludowi Archiwum królewska korespondencja Biblioteka święte pisma Ważnym elementem zespołu pałacowego był dziedziniec święta hep sed otoczony licznymi kaplicami bóstw

Slide 18

ARCHITEKTURA PAŁACOWA Wspaniałe przykłady zachowane do naszych czasów Pałac Amenhotepa III w Malgata Echnatona w El-Amarna Budowano również rezydencje na wzór pałacu w zespołach świątyń grobowych (władców Nowego Państwa) zapewnienie bytu faraonowi w życiu po śmierci Plan Ramesseum Teby Zachodnie

Slide 19

ARCHITEKTURA SAKRALNA ŚWIĄTYNIE Świątynie Symbolizowały przejście między światem ziemskim a światem bogów Architektura sakralna rozwinęła się stosunkowo późno dopiero w okresie Nowego Państwa Kształt wczesnych sanktuariów próbuje się zrekonstruować na podstawie 2 znaków hieroglificznych, przedstawiających kaplice (per-wer i per-nu ) Były to konstrukcje z Trzciny i żerdzi W kaplicy Per-wer - dach zachował się jako forma architektoniczna charakterystyczna dla stropów kaplic z drewna i kamienia przez cały okres trwania kultury egipskiej

Slide 20

ARCHITEKTURA SAKRALNA ŚWIĄTYNIE SANKTUARIA POŚWIĘCONE KULTOWI BÓSTW GROBOWE W kompleksie piramid istniały oddzielne kaplice grobowe, które później przekształciły się w świątynie. Gdy faraonów Nowego Państwa zaczęto grzebać w grobach skalnych, świątynie grobowe budowano w pewnej odległości od miejsca ich pochówku. Najstarszą świątynią grobową jest świątynia górna w zespole Dżosera Dolna świątynia Chefrena posiada wszystkie cechy kanoniczne występujące w późniejszych budowlach tego typu. Jest też najlepiej zachowaną świątynią do naszych czasów Świątynia górna właściwa połączona z ze świątynią dolną (przystań dla barek pogrzebowych) rampą procesyjną Dość dobrze zachowały się świątynie grobowe w nekropoli tebańskiej (np. świątynia Hatszepsut w Deir el-Bahari, Ramesseum, świątynia w Medinet Habu)

Slide 21

ZESPOŁY ŚWIĄTYNNE Stare państwo i Średnie Państwo skromne zabytki, tylko kilka zachowanych W Nowym Państwie nastąpił wspaniały rozwój architektury sakralnej Było to spowodowane wzrostem potęgi kapłanów oraz wzbogaceniem państwa z podbojów Klasyczne, dobrze zachowane świątynie położone są w okolicach Teb Karnak i Luksor W obrębie kompleksów rozlokowane były skarbce, magazyny i archiwa Charakterystyczne, tradycyjne wzory uległy teraz rozpowszechnieniu i często znacznemu powiększeniu Podstawowym budulcem stał się kamień. Zaczęto budować monumentalne świątynie egipskie W mniejszych ośrodkach nadal głównym budulcem jest cegła.

Slide 22

KANON ŚWIĄTYNI EGIPSKIEJ Przez monumentalny portal z dwoma portykami wchodziło się na otwarty dziedziniec z rzędami kolumn Dalej znajdował się pronaos przedsionek, a za nim sala hypostylowa, do której dostęp mieli jedynie dygnitarze i kler. Tu światło było już słabe a sklepienie podtrzymywały wysokie kolumny Za salą przechodziło się do sanktuarium z posągiem bóstwa, do którego mieli dostęp tylko król i kapłani. Tylko podczas wyjątkowych okazji posąg bóstwa opuszczał sanktuarium, aby w świętej barce wziąć udział w procesji Święta barka często znajdowała się w jednej z kaplic sanktuarium

Slide 23

SALA HYPOSTYLOWA DRUGI DZIEDZINIEC PIERWSZY DZIEDZINIEC

Slide 24

KANON ŚWIĄTYNI EGIPSKIEJ Od Sali hypostylowej do sanktuarium podłoga stopniowo się wznosi a sklepienia się obniżają , co ogranicza dostęp światła do kolejnych pomieszczeń świątyni. W skład świątyń wchodziły pary obelisków (lub samotnie stojący obelisk) oraz sfinksy ustawiane parami w długich szeregach tworzących aleje prowadzące do wrót świątyni

Slide 26

Taki schemat budowy świątyń można odnaleźć również w sakralnych budowlach skalnych Typowym, a zarazem wybitnym przykładem jest świątynia Ramzesa II w Abu Simbel Świątynia Ramzesa II: 3 2 2 2 1 - pomieszczenie kultu słońca 2 - siedzące kolosy Ramzesa II 3 - większy dziedziniec 5 - mniejszy dziedziniec kolumnowy 6kolumnowy - sanktuarium 74- -stela małżeństw hetyckich boczne komnaty 2 1 8 - południowa kaplica kuta w skale 9 - północna kaplica kuta w skale 10 - obecny zasięg betonowej kopuły

Slide 29

ŚWIĄTYNIE SOLARNE Odmienny typ egipskiej budowli świątynnej Budowle wznoszone ku czci boga Słońca Re przez władców V Dynastii na zachodnim brzegu Nilu, w pobliżu królewskich cmentarzysk Wiadomo, że istniało wówczas sześć lub siedem takich świątyń, z czego przebadano pozostałości tylko dwóch. Najlepiej znana jest świątynia króla Niuserrego w Abu Gurab Do tradycji dawnego kultu solarnego nawiązał w okresie Nowego Państwa król Echnaton. Znalazło to wyraz w m.in. Architekturze świątyń wzniesionych Karnaku, Soleb i w Tell el-Amarna. Dziedzińce słoneczne wchodzą w skład również innych założeń świątynnych z okresu Nowego Państwa m.in. Na najwyższym tarasie świątyni królowej Hatszepsut w Deir el-Bahari, świątyni w Karnaku oraz w Medinet Habu

Slide 30

ŚWIĄTYNIE SOLARNE Podobnie jak w obiektach zespołu piramid Starego Państwa do świątyń solarnych prowadziła z doliny Nilu długa rampa, biorąca swój początek w małym portyku lub dolnej świątyni, łącząca się u góry z właściwym sanktuarium Część przednią zajmował obszerny dziedziniec z ołtarzem, a za nim główny element - potężny obelisk na masywnym cokole o pochyłych ścianach. Czynności kultowych dokonywano na ołtarzu u stóp obelisku

Slide 31

ARCHITEKTUR A SEPULKRALNA Pierwsze grobowce w formie mastab - podziemnych komór wyłożonych cegłą suszoną z nadbudową prostokątnym kopcem, obudowana ceglanymi murami Komora podziemna miała za zadanie ochronić ciało zmarłego i zastawy od uszkodzenia i zniszczenia Konstrukcja naziemna miała zapewnić możliwość dostarczania zmarłemu ofiar grobowych (pożywienia, napoju, odzieży) Późniejsze, bardziej rozbudowane składały się z wielu bogato zdobionych pomieszczeń, dziedzińców i kaplic Grobowiec Neithotep w Nagada pierwowzór do budowy piramidy: Masywna budowla, centrum otoczone pomieszczeniami (magazyny) Całość zamknięta murem

Slide 32

ARCHITEKTURA SEPULKRALNA Stare Państwo forma wypracowania grobowca egipskiego: Kompleks grobowy Dżosera (III Dynastia) piramida schodkowa wprowadzenie nowych elementów architektonicznych. Oprócz piramidy pojawia się dziedziniec przeznaczony do ceremonii jubileuszowych Po raz pierwszy kamień zastosowany jako budulec

Slide 33

ARCHITEKTURA SEPULKRALNA Rozwój konstrukcji za IV Dynastii faraon Snofru nadaje jej właściwą formę. Wokół piramidy w Medum wzniesiono po raz pierwszy zestaw budowli kultu grobowego. Na skraju pustyni dolna świątynia z której szeroka aleja procesyjna wiodła do górnej, właściwej świątyni. Przy murze kultowym otaczającym piramidę wznosiła się mała piramida (satelitarna) Rozwój piramidy egipskiej, przekroje piramid: A Dżesera (ukazujący stadia jej budowy) B w Medum (rekonstrukcja) C południowej w Dahszur

Slide 34

Największą ze wszytskich piramid jest piramida Cheopsa w Giza Wejście pierwotne nie jest dostępne. Znajdowało się ono w ścianie północnej, ok. 20m od podstawy piramidy.(1) Tunel prowadzący od wejścia łączy się z właściwym korytarzem, wiodącym w dół do niedokończonej komory pod centrum piramidy. (2) Z powodu zmiany projektu budowy, skonstruowano nowy korytarz prowadzący w górę a następnie poziomo do nowej komory. (3) Jednak i ona nie została ukończona. Następnie od miejsca w którym zaczyna się poziomy korytarz zbudowano Wielką Galerię, (5) na końcu której znajduje się trzecia komora grobowa. (4)Ponad tym stropem znajduje się pięć komór, jedna na drugiej mające pełnić funkcje odciążające. (7) Piramidę otaczał wielki mur, a od wschodu przy piramidzie wznosiły się trzy piramidki satelitarne Dolna świątynia nie została odkopana

Slide 35

ARCHITEKTURA SEPULKRALNA Piramidy Chefrena i Menkaurego są niemal takiej samej wielkości, lecz następne wznoszone później, choć jeszcze w okresie Starego Państwa, przeważnie w Abusir i Sakkarze, są już mniejsze i zbudowane znacznie mniej starannie. W Średnim Państwie ponownie rozkwitła architektura monumentalna. Piramidom nie towarzyszyły już jednak zespoły grobowców arystokracji i wysokich urzędników dworskich. Nastąpił również rozwój w dziedzinie wykuwania grobowców skalnych

Slide 36

ARCHITEKTURA SEPULKRALNA W okresie Nowego Państwa stworzono zupełnie nową tradycję funeralną z ukrytymi miejscami pochówków za wzgórzem na zachodnim brzegu Nilu, naprzeciwko Teb. W tym miejscu, znanym dziś jako Dolina Królów, niemal wszyscy władcy z tej epoki zostali pochowani w wykutych w skale podziemnych grobowcach. Zawierały one dwa podstawowe elementy : korytarz i salę sarkofagową. Wykuwano także dodatkowe pomieszczenia, nisze, komplikowano dojścia do Sali, korytarze stromo opadały w dół, ale nie zmieniało to zasadniczego schematu elementów. Nie posiadały kaplicy kultu zmarłego, ponieważ służyły temu oddzielne grobowe świątynie. Wielkość grobowców jest różna, począwszy od bardzo głębokich (ponad 100m długości od wejścia do końca Sali sarkofagowej) aż do maleńkich, jak np. grobowiec Tutenchamona. Największymi grobowcami są groby Horemheba i wzorowany na nim grób Seti I.

Slide 38

GROBY PRYWATNE Mastaby Starego Państwa mają wspólne elementy : jedna lub kilka kaplic, serdab (to niewielka komora w której ustawiony był posąg zmarłego ) oraz podziemną komorę. W komorze tej, do której prowadził nachylony szyb lub studnia, deponowano zmumifikowane szczątki. Centralnym elementem były ślepe wrota. W pierwszym okresie przejściowym i w Średnim Państwie groby wykuwano w skale w pobliżu miast. Fasadę często poprzedzano monumentalnym wejściem. Przed komnatą z posągiem i ślepymi wrotami często znajdowały się portyk i pomieszczenia z kolumnami i pilastrami W Nowym Państwie pojawia się podziemna sala, nierzadko poprzedzona dziedzińcem. Jednym z najstarszych grobowców jest mastaba Hesire w Sakkara, wzniesiona w czasach panowania Dżesera.

Slide 39

OKRES PREHISTORYCZNY NEOLIT, EPOKA MIEDZI OWALNE, KOLISTE GROBY ZIEMNE OKRES ARCHAICZNY I II DYNASTIA MASTABY KRÓLEWSKIE ŚWIĄTYNIE Z CEGŁY MUŁOWEJ STARE PAŃSTWO III DYNASTIA IV VI DYNASTIA V DYNASTIA POCZĄTEK ARCHITEKTURY MONUMENTALNEJ PIRAMIDA DŻESERA PIERWSZE KAMIENNE ŚWIĄTYNIE ZŁOTY WIEK BUDOWY PIRAMID MASTABY OSÓB PRYWATNYCH ŚWIĄTYNIE SŁOŃCA Z OBELISKAMI I OKRES PRZEJŚCIOWY VII X DYNASTIA SKROMNE ZAŁOŻENIA GROBOWE ŚREDNIE PAŃSTWO XI DO POCZĄTKU XIV DYNASTII PIRAMIDY KRÓLEWSKIE GROBOWCE SKALNE (PRYWATNE) II OKRES PRZEJŚCIOWY XV XVII DYNASTIA OSTATNIE PIRAMIDY NOWE PAŃSTWO XVIII XX DYNASTIA GROBOWCE SKALNE (KRÓLEWSKIE I PRYWATNE) WIELKIE ŚWIĄTYNIE (KARNAK, LUKSOR) KANON ŚWIĄTYŃ EGIPSKICH III OKRES PRZEJŚCIOWY XXI XXV DYNASTIA ROZWÓJ MIAST W DELCIE OKRES PÓŹNY XXVI XXX DYNASTIA ROZWÓJ ŚWIĄTYŃ SKROMNE ZAŁOŻENIA GROBOWE

Slide 40

BIBLIOGRAFIA J. Lipińska - Sztuka Egipska Wyd. Artystyczne i Filmowe J. Lipińska Historia architektury starożytnego egiptu B. Osińska - Sztuka i czas. Część 1. Od prehistorii do rokoka wyd. II, WSiP Archeologia świata- ATLAS  pod red. P.G.Bahna, wyd. MUZA SA. Historia Powszechna Starożytny Egipt, Grecja i świat helleński. Tom 3 Biblioteka Gazety Wyborczej Wielka Historia Świata Stary i Nowy świat. Tom 2 pod redakcją Joachima Śliwy, wyd. Świat Książki F. Daumas Od Narmera do Kleopatry Najpiękniejsze zabytki Unesco wyd. Kluszczyński J. Fletcher Egipski Król Słońce O. Zorn To warto wiedzieć o sztuce. Starożytny Egipt wyd. Świat Książki