O R A ST Ć Ś O N T Y Ż

Nazwa epoki NazwaAntyk i Starożytność zazwyczaj używa się zamiennie. Znaczenie etymologiczne obu nazw oznacza okres zamierzchły, stary, umiejscowiony w dalekiej przeszłości. Nazwa antyk pochodzi od łacińs kiego słowa antiquus dawny. Do dzisiaj przymiotnika antyczny czy rzeczownika antyk używa się na określenie czegoś starego, zabytkowego.

Podział chronologiczny epoki Okres archaiczny Trwał od IX do VI w. p.n.e., jest to okres świetności epiki i liryki. W VIII w. p.n.e. tworzył Homer, a w VII-VI w. p.n.e. Safona, Ezop i Anakreont. Okres klasyczny Trwał od V do IV w. p.n.e. Przeważała twórczość dramatyczna, rozwijała się proza literacka i naukowa, obejmująca filozofię, historiografię, sztukę wymowy. V w. p.n.e. to czas dramatów Sofoklesa, Eurypidesa, Ajschylosa. IV w. p.n.e. to okres dominacji filozofii Platona i Arystotelesa. Okres hellenistyczny Trwał od III do I w. p.n.e. W prozie rozpowszechniła się retoryka, literatura była nasycona erudycją. Wtedy narodziła się również literatura popularna, skierowana do szerokiej grupy odbiorców. W III w. p.n.e powstały słynne sielanki Teokryta, a w II epigramaty. Okres rzymski Trwał od I w. p.n.e. do II w. n.e. W literaturze przeważała twórczość wtórna, naśladująca już istniejące dzieła. Powstała literatura wczesnochrześcijańska, moralizatorska, skierowana do szerokiej grupy odbiorców. Od ok. 30 roku (I w. n.e.) przypada okres złotego wieku poezji rzymskiej, z dziełami Wergiliusza, Horacego, Owidiusza, Seneki i Petroniusza. Okres chrześcijański Trwał od II do V w. n.e. Kończy się epoka tworzenia dzieł pogańskich. Rozwija się za to literatura popularna w postaci romansów oraz filozofia mająca podłoże chrześcijańskie.

Kultury starożytne Kultura Egiptu Kultura egipska rozwinęła się u wybrzeży Nilu z powodu zależności od tego jedynego źródła wody pitnej życie Egipcjan układało się w rytmie wylewów rzeki. Egipski kalendarz powstał około 3000 lat p.n.e. Był to kalendarz rolniczy, chłopski, powstały poprzez obserwację wylewów Nilu, które powtarzały się średnio co 365 dni.

Kultura Grecji Kultura kreteńska Historia Krety dzieli się na dziewięć okresów, pogrupowanych w trzy większe okres wczesnominojski (3000 2000 r. p.n.e.), średniominojski (2000 1600) oraz późnominojski (1600 1200). Nazwy okresów pochodzą od mitycznego władcy Krety Minosa. Na Krecie odnaleźć można pozostałości wielkich pałaców - np. w Knossos (pałac labirynt). Nie wiadomo, czy był on poświęcony nieznanemu bóstwu, czy też pełnił funkcje administracyjne. Poza Knossos istotnymi miejscami Krety były także Fajtos i Malia. Kreteńczycy używali początkowo pisma w formie hieroglifów, później wynaleźli tzw. pismo linearne A, do dzisiaj nie odczytane. Kultura kreteńska wytworzyła doskonałe rzemiosło oraz malarstwo freskowe. Część znanych greckich mitologicznych postaci oraz bogów została stworzona przez Kreteńczyków. Do znanych bohaterów z mitologii kreteńskiej należą: Minos, Ariadna, Europa.

Kultura Grecji Kultura mykeńska Kultura ta związana była z ośrodkiem w Mykenach, rozwijała się w latach 1600-1200 p.n.e. Do jej poznania przyczynił się znacznie Henryk Schliemann, który w 1876 roku odkrył jej ślady w Mykenach na Półwyspie Argolidzkim szczątki zamku obronnego ze słynną Bramą Lwic oraz Skarbiec Atreusa (Grób Agamemnona). Sztuka mykeńska była bardziej surowa (żeby nie rzec prymitywna) niż kreteńska. Mykeńczycy posługiwali się tzw. greckim pismem linearnym B. Lista bogów mykeńskich obejmuje Zeusa, Herę, Posejdona, Erynie i Demeter.

Kultura Rzymu Ludy, które były przodkami Rzymian, na Półwyspie Apenińskim znalazły się około 1200 r. p.n.e. Około 700 r. p.n.e. nad brzegami Tybru powstało Lancjum, czyli kraj Latynów. Kulturę plemion italskich kształtowali również Etruskowie, a później na kulturę rzymską ogromny wpływ miała Grecja. Centrum życia państwa stanowiło miasto Rzym, założone według legendy przez Romulusa w 753 roku p.n.e. Stopniowo Rzym rozrastał się, przekształcając się z monarchicznego miastapaństwa w republikę rzymską, a od 27 r. p.n.e w cesarstwo rzymskie, które ostatecznie upadło w 476 r. n.e.

Kultury Mezopotamii Mezopotamia, kraj leżący w dolinie Tygrysu i Eufratu, to miejsce powstania kolejnych cywilizacji: państwa Sumerów, Babilonii i Asyrii. Niezwykle ważna dla rozwoju Europy była cywilizacja sumeryjska. Sumerowie osiedlili się w Mezopotami ok. 3000 r. p.n.e, w okresie III tysiąclecia wynaleźli pismo klinowe, co miało ogromny wpływ na rozwój ich kultury.

Teatr grecki geneza i rozwój Starożytny dramat grecki wywodzi się ze świąt organizowanych ku czci Dionizosa boga urodzajów i winnej latorośli. Podczas uroczystości na cześć boga śpiewano pieśni, zwane dytyrambami i tańczono. Wieśniacy przebierali się w skóry zwierzęce, aby przypominać towarzyszy dionizyjskiego pochodu sylenów i satyrów. Dlatego właśnie chóry Dionizosa, śpiewające pieśni pod przewodnictwem kierownika chóru (koryfeusza), zostały nazwane chórami koźlimi, a ich pieśń pieśnią kozła, czyli tragedią (od tragos kozioł, ode pieśń).

Wygląd teatru greckiego Pierwsze greckie teatry znajdowały się pod gołym niebem, przeznaczone były dla dużej widowni. Budowano je wykorzystując warunki naturalne, na zboczach gór. Teatry były budowane z kamienia. Widownię dzielono na sektory, co ułatwiało przemieszczanie się publiczności. Miejsce dla widowni nosiło nazwę theatronu. Skene (drewniany barak wzniesiony z inicjatywy Ajschylosa, ok. 465 p.n.e. na stycznej orchestry, po stronie przeciwległej do theatronu, jako przebieralnia dla aktorów; jego frontową ścianę -wykorzystano jako tło dla akcji dramatu (pałac, świątynia) i zaopatrzono w troje drzwi, którymi aktorzy wchodzili na proskenion, odpowiednik dzisiejszej sceny) znajdowała się na podwyższeniu, by wszyscy oglądający przedstawienie mogli widzieć rozgrywającą się akcję. Poniżej sceny znajdowała się orchestra, na której przebywał chór. Po bokach znajdowały się wyjścia i wejścia na orchestrę parodos. Pod sceną znajdowało się proskenium miejsce na garderobę i kulisy.

Schemat teatru greckiego Schemat teatru greckiego: 1. widownia; 2. orchestra (placyk, na którym występował chór); 3. proskenion (scena); 4. skene (kulisy, garderoby); 5. parodos (wejście dla chóru)

Maski antyczne

Cechy antycznej tragedii greckiej 1. Zachowanie zasady trzech jedności: miejsca (akcja dzieje się w jednym konkretnym miejscu), czasu (czas akcji ma odpowiadać czasowi wystawiania sztuki na scenie); akcji (jeden wątek fabularny). 2. Istotą akcji jest konflikt tragiczny; konflikt tragiczny polegał na z góry skazanej na porażkę walce człowieka z losem, na istnieniu dwóch równorzędnych racji, między którymi bohater musi wybierać, a każdy wybór jest zły. 3. Na scenie występują razem maksymalnie trzy osoby. 4. Występowanie chóru. Chór stanowił ważny składnik antycznego teatru i dramatu. Początkowo był zbiorowym uczestnikiem dialogu, potem zaś wyrazicielem idei, zbiorowej mądrości. Pieśni wykonywane przez chór wnosiły ogólne refleksje, oddzielały poszczególne epizody. Pojawieniu się chóru towarzyszyła pieśń marszowa, parodos, zaś wyjściu exodos.

5. Charakterystyczna budowa dramatu: Prologos wprowadzenie w akcję, wstępny dialog aktorów; Parodos wejście chóru na scenę; Epeisodion część akcji, epizod; Stasimon komentarz (pieśń) chóru; Exodos wyjście chóru. 6. Występowanie kategorii katharsis. Pojęcie to zostało wprowadzone przez Arystotelesa w Poetyce. Odnosi się do przeżyć widza w obcowaniu z tragedią, która przez to, iż wzbudza litość i trwogę widza, dokonuje oczyszczenia uczuć.

Dramatopisarze antyczni Najwięksi dramatopisarze antyczni to : Ajschylos z Eleusis (VIV w.), Sofokles (V w.) i Eurypides (V w.). Ajschylos                           Eurypides Sofokles  

Bibliografia 1. Mieczysław Brożek, Wstęp [do:] Sofokles, Antygona, Ossolineum, Wrocław 1964. 2. Maria Cytowska, Hanna Szelest, Literatura grecka i rzymska w zarysie, PWN, Warszawa 1981. 3. Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra OkopieńSławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976. 4. Zygmunt Kubiak, Literatura Greków i Rzymian, Świat Książki, Warszawa 2003. 5. Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Świat Książki, Warszawa 2000. 6. Słownik kultury antycznej .Grecja. Rzym, pod red. L. Winniczuk, wyd. 4, Wiedza Powszechna, Warszawa 1986. 7. Stanisław Stabryła, Starożytna Grecja, WSiP, Warszawa 1988. 8. Władysław Tatarkiewicz, Historia filozofii, PWN, Warszawa 1986.