Pajęczaki

Zobacz slidy

Treść prezentacji

Slide 1

Przegląd i znaczenie

Slide 2

Pajęczaki (Arachnida) grupa stawonogów, obejmująca 60 tys. gatunków, sklasyfikowanych w 11 rzędach: Skorpiony Biczykoodwłokowce Rozłupnoodwłokowce Tępoodwłokowce Głaszczkochody Pająki Kapturce Zaleszczotki Solpugi Kosarze Roztocze Polski przedstawiciel zaleszczotków: Zaleszczotek Książkowy

Slide 3

Charakterystyka pajęczaków Pajęczaki były pionierami życia w środowisku lądowym. Żyły już ok. 400 mln. lat temu! Ciało pajęczaków składa się z głowotułowia i odwłoku, zawierającego organy rozrodcze i trawienne. Pajęczaki posiadają 6 par odnóży, z czego dwie pierwsze tworzą szczękoczułki (pełniące rolę pokarmową) i nogogłaszczki (służące między innymi do orientacji w terenie, odżywiania i magazynowania nasienia), reszta zaś to odnóża lokomocyjne.

Slide 4

Charakterystyka pajęczaków Pajęczaki w większości prowadzą drapieżny tryb życia. Wyjątkiem są tu roztocza, będące pasożytami zewnętrznymi. Niekiedy bywają także wektorami (przenosicielami) chorób. Pajęczaki oddychają tchawkami, płucotchawkami, bądź, jak niektóre roztocza całą powierzchnią ciała. Większość pajęczaków, to formy drapieżne. Niektóre odżywiają się także krwią, martwymi resztkami organicznymi, a nawet pokarmem roślinnym.

Slide 5

Budowa szczękoczułka ptasznika

Slide 6

Charakterystyka pajęczaków Układy krwionośne pajęczaków są zróżnicowane. U większości serce zanikło bądź uległo redukcji. U najmniejszych roztoczy układ krwionośny nie występuje wcale! Wszystkie pajęczaki posiadają oczy, umiejscowione na górnej części głowotułowia, jednakże ich liczba i szczegółowe umiejscowienie jest zróżnicowane. Dotyk jest podstawowym zmysłem pajęczaków. Przykładem są włoski pająków umiejscowione na odnóżach mające za zadanie wyczuwać drgania sieci, a nawet powietrza (trichobotia).

Slide 7

Charakterystyka pajęczaków Za zmysł dotyku odpowiadają także narządy szczelinowate, odbierające informacje o napięciu poszczególnych części kutykuli. Smak u pajęczaków odbierany jest przez komórki smakowe, znajdujące się w bocznej ścianie gardzieli. Wzrok, w szczególności u pająków, nie pełni dużego znaczenia. Ma za zadanie jedynie odróżniać dzień od nocy. Oczy dzieli się na dwie grupy dzienne (główne) i nocne (boczne). Wyjątkiem są tu skakuny, posiadające doskonały zmysł wzroku.

Slide 8

Przedstawiciel skakunów czychający na ofiarę. Proszę zwrócić uwagę na położenie oczu.

Slide 9

Charakterystyka pajęczaków U wszystkich pajęczaków poza roztoczami posiadającymi stadia larwalne, występuje rozwój prosty. U pajęczaków, w szczególności pająków, mocno zaznaczony jest dymorfizm płciowy. Samiec, zwykle o wiele mniejszy od samicy, po zapłodnieniu często pada jej ofiarą

Slide 10

Zaloty ptaszników. Wyraźnie widoczny dymorfizm płciowy niewielki samiec i ogromna, niebezpieczna samica.

Slide 11

Znaczenie pajęczaków w ekosystemach Pozytywne: Są naturalnymi wrogami wielu szkodliwych gatunków owadów. Są regulatorami liczebności zwierząt Ze względu na samą liczebność pełnią istotną rolę w stabilności ekosystemów Negatywne: Powoduję niszczenie roślinności i upraw (poprzez wysysanie soków roślinnych) Atakują zgromadzone zapasy żywności i inne materiały Są wektorami chorób zakaźnych i alergenami kurzu domowego Są pasożytami ludzi i ssaków (np. kleszcz, świerzbowiec)

Slide 12

Znaczenie pajęczaków wobec człowieka Stanowią zagrożenie życia i zdrowia; ludzie zamieszkują domostwa wraz z pajęczakami, na skutek czego dochodzi do wielu pogryzień i zgonów, szczególnie w krajach tropikalnych. Ich jad służy w medycynie do leczenia niektórych chorób (jako środki przeciwzakrzepowe, w terapii przeciwzawałowej i innych), a także do tworzenia surowic.

Slide 13

Procedura pobierania jadu od A. robustus, nazywana przez fachowców dojeniem. Polega na podrażnieniu pająka, a następnie pobraniu jadu, zbierającego się na szczękoczułkach.

Slide 14

Rodzaje jadów Trzeba uświadomić sobie, że każdy gatunek, a nawet osobnik, posiada jad o odmiennej sile działania. Jad pochodzący od jednego pająka, może mieć różny wpływ na różne gatunki zwierząt, niekiedy niezależnie od ich rozmiarów. U człowieka, wiele zależy od indywidualnej reakcji organizmu. U dorosłego, zdrowego mężczyzny, ukłucie skorpiona jakiegokolwiek gatunku nie stanowi zagrożenia dla życia. Występuje także zjawisko suchych, bądź umiarkowanych ukłuć, które mają jedynie odstraszyć ofiarę i wynikają z konieczności oszczędzania ilości jadu. Dużo groźniejszymi zabójcami są pająki, jak czarna wdowa (porażająca układ nerwowy, przyczyna wielu wypadków śmiertelnych u człowieka), czy niektórzy przedstawiciele spawęków, wypluwający (!) stężony kwas bezpośrednio na swoje ofiary. W Polsce NIE WYSTĘPUJĄ gatunki drapieżnych pajęczaków będących zagrożeniem dla życia i zdrowia człowieka. Nie należy także obawiać się większości krajowych pająków, ponieważ ich szczękoczułki nie są w stanie nawet przebić naszej skóry.

Slide 15

NIECH WRAŻLIWI ODWRÓCĄ WZROK Takie są skutki działania jadu bardzo jadowitego pająka. Możemy obserwować, co dzieje się z tkankami ofiary..

Slide 16

Rodzaje jadów Neurotoksyczny (atakujący układ nerwowy ofiary; objawy występujące u człowieka: ból i skurcze mięśni niekiedy prowadzące do paraliżu a nawet zgonu) Hemolityczny (powodujący rozpad krwinek w układzie krwionośnym; używany w medycynie jako środek przeciwzakrzepowy, przez buszmenów jako środek do zatruwania strzał)

Slide 17

Skorpiony Zamieszkują środowiska od lasów tropikalnych, po wysokogórskie tereny Osiągają rozmiary od 13 do 180 mm. Największym przedstawicielem jest Skorpion Cesarski. Są jednymi z najbardziej jadowitych zwierząt na ziemi. Ich bronią jest kolec jadowy, umiejscowiony na telsonie Ciało skorpiona dzielimy na jednolity głowotułów i odwłok, składający się 12 segmentów

Slide 18

Charakterystyka Wyróżniamy takie narządy zmysłów jak oczy boczne i środkowe, a także włoski, pełniące podobną funkcję co u pająków (patrz, dalsza część prezentacji) Centrum układu nerwowego znajduje się nad przełykiem, jest nieco przesunięte ku tyłowi, tak, że znajduje się nad zwojami podprzełykowymi.

Slide 19

Charakterystyka Układ pokarmowy składa się z jelita przedniego, środkowego, końcowego i otworu odbytowego. Posiada silnie umięśniony aparat ssący, wyściełany elastyczną kutykulą gardziel. W przedodwłoku znajdują się także silnie rozwinięte uchyłki jelita (5 par przewodów), otaczające inne narządy. Jelito końcowe jest bardzo krótkie; dość szybko przechodzi w otwór odbytowy.

Slide 20

Charakterystyka Narządy płciowe znajdują się w przedniej części mesosomy skorpiona. Ukryte są pod wieczkiem. Zaraz za wieczkiem znajdują się grzebienie, przekształcone z odnóży, nazwane pektynami. Mają one ukośno osadzone, skierowane w tył ząbki. Jest to narząd zmysłów nie spotykany w żadnej innej grupie zwierząt, jego funkcje są wciąż poznawane. Badania wskazują, że jest w stanie wyczuwać skład chemiczny podłoża, jego wibracje, a także feromony innych osobników.

Slide 21

Dobrze widoczne grzebienie (pektyny)

Slide 22

Charakterystyka Skorpiony posiadają najbardziej złożony układ krwionośny spośród wszystkich pajęczaków. Składa się z serca otoczonego workiem osierdziowym, tętnicy tylniej i przedniej, a także 9 par bocznych arterii. Krew krąży, przepływając pomiędzy workami płucnymi i poprzez żyły wraca do worka osierdziowego. Krew zawiera rozpuszczony w osoczu barwnik hemocyjaninę. Mimo skomplikowania, mamy do czynienia z otwartym układem krwionośnym

Slide 23

Hottentota Judaicus - to w jego jadzie znaleziono substancje, które mogą być przełomem w leczeniu niektórych chorób wrodzonych.

Slide 24

Charakterystyka Skorpiony posiadają 4 pary odnóży. Są one silnie zbudowane i służą nie tylko do przemieszczania się, ale także kopania i wspinania się. Posiadają szczękoczułki zakończone szczypcami, służące do porcjowania zdobyczy, a także nogogłaszczki, także zakończone szczypcami, pełniące funkcje obronne, dotykowe i łowieckie. Pęcherzyk wypełniony jadem znajduje się w telsonie jest to widoczne, charakterystyczne zgrubienie. Jad ma za zadanie sparaliżować układ nerwowy ofiary.

Slide 25

Budowa Skorpiona

Slide 26

Czy wiesz że? Chitynowy pancerz niektórych gatunków skorpionów świeci nocą! Skorpiony są zwierzętami żyworodnymi. Samice noszą na grzbiecie swoje młode zwykle do ich pierwszej wylinki. Odkrywane są nowe właściwości jadu skorpionów. Może być on przydatny w leczeniu niektórych genetycznych chorób ponieważ np. aktywuje określone receptory białkowe w błonach komórkowych. Skorpiony są jednymi z najstarszych zwierząt lądowych (pionierami życia na lądzie). Istniały już 400 mln lat temu.

Slide 27

Niezwykła właściwość pancerza skorpionów, widoczna pod światłem ultrafioletowym. Tu skorpion cesarski.

Slide 28

Pająki

Slide 29

Charakterystyka Do tej pory sklasyfikowano ok. 30 tys. gatunków pająków, z czego w Polsce żyje ok. 700. Systematycy przewidują iż odkryto dopiero ok. 20-30 wszystkich gatunków pająków występujących na ziemi. Charakterystyczną cechą pająków jest posiadanie głowotułowia, z umiejscowionymi na nim oczami, odnóżami i aparatem gębowym, a także odwłoku z organami wewnętrznymi, pozbawionego odnóży. Podobną, wspólną niemal wszystkim pająkom, a zarazem wyróżniającą je cechą jest umiejętność snucia nici, a także posiadanie nogogłaszczek odpowiadających m.in. za orientację w przestrzeni.

Slide 30

Budowa pająka

Slide 31

Charakterystyka Szczękoczułki nie są odnóżami krocznymi; pełnią funkcje związane z odżywianiem. Pazurki umiejscowione na ich końcach, służą do wbijania się w ofiarę w dalszym etapie posiłku dość często w miejsce ukąszenia wpuszczane są soki trawienne. Niekiedy są używane także w walce z innymi drapieżnikami. Wszystkie pająki są mięsożerne. To prawdziwi zabójcy świata zwierząt, z ogromną ilością i skutecznością metod polowań. Najniebezpieczniejsze są w stanie upolować nawet ptaki!

Slide 32

Szczękoczułki pająka w zbliżeniu

Slide 33

Charakterystyka Zwykle po wpuszczeniu soków trawiennych w ciało ofiary i przetrawieniu, pająk wysysa płynny pokarm z jej wnętrza. Pomaga mu w tym umięśniona gardziel. Odpowiednio spreparowana, owinięta gęstą nicią przetrawiona ofiara, może być użytkowana i przechowywana w tej formie przez dłuższy czas. Niekiedy pająki zabijają także swoje ofiary poprzez zgniatanie ich szczękoczułkami.

Slide 34

Samica Kenyan Hunting Spider opiekująca się kokonem z jajami umieszczonym na spodniej stronie ciała.

Slide 35

Charakterystyka Pająki są w stanie tworzyć zróżnicowane, wyspecjalizowane nici, w zależności od ich przeznaczenia. Nić służąca do polowań jest zwykle pokryta lepką substancją, nić lokomocyjna sucha, do kokonów zaś używają zupełnie odmiennych substancji niż w dwóch pierwszych przypadkach. Nić pajęcza ma niebywałe właściwości jest bardzo elastyczna i trwała może bez uszkodzeń rozciągnąć się do 130 swojej długości.

Slide 36

Charakterystyka Struktura pajęczyn jest zmienna, zależna od gatunku. Rekordowo, w klimatach tropikalnych, mogą mieć one nawet do 3m ; rozpięte pomiędzy drzewami są w stanie nawet schwytać ptaka. Pająki, jako że (poza skakunowatymi) ich zmysł wzroku jest słaby, muszą ciągle utrzymywać kontakt fizyczny z ofiarą (pośrednio poprzez sieć, na której się znajdują). Pająk musi bardzo szybko zareagować, skrępować i sparaliżować jadem ofiarę, zanim zmieni ona pozycję z której wysyłała sygnały odbierane przez jego zmysł dotyku.

Slide 38

Pajęcze pułapki Niektóre pająki tworzą pajęczyny w kształcie lejków, przysiadając na ich dnie. Gdy jakiś owad znajdzie się na sieci, atakują, wciągając go natychmiastowo do dna lejka i tam konsumując. Niektóre pająki, produkują pojedyncze, nielepkie nici, mające na celu zdezorientowanie owadów w locie. Te łatwo spadają na przygotowaną specjalnie na dnie pajęczynę, gdzie czyha łowca.

Slide 40

Pajęcze pułapki Jednym z najciekawszych sposobów aktywnych polowań, może poszczycić się południowoamerykański przedstawiciel krzyżaków. Produkuje on nić, na której zostawia niewielką ilość wydzieliny, mającej za zadanie wabić (samce) ciem. Nić, poruszana odnóżem, zaczyna zataczać koła, stając się wabikiem dla ofiary. W momencie gdy znajdzie się w odpowiedniej odległości, pająk rzuca na nią inną, specjalnie przeznaczoną do tego celu sieć i pożera.

Slide 41

Jeden z ciekawszych sposobów polowania wykorzystywany przez pająki. Sicarius terrosus czeka na swoją ofiarę zagrzebany w piasku.

Slide 42

Pajęcze pułapki Niektóre pająki strzelają w owady specjalną wydzieliną wytwarzaną w szczękoczułkach. Substancja ta tworzy lepką sieć, unieruchamiając ofiarę. Mogą one także rozpinać niewielką sieć na odnóżach, a następnie, w pobliżu ofiary, powiększyć sieć i schwytać ją. Najaktywniejszymi łowcami są skakuny. Najpierw, czają się w pobliżu swej ofiary, następnie wykonują zaś szybki, długi skok w jej stronę (nawet do 20-krotnej długości swojego ciała) i uśmiercają.

Slide 43

Jednakże, także Ci łowcy padają ofiarą innych, wymyślnych zabójców osówek. Pająk jest paraliżowany i zaciągany do norki, gdzie samica osówki składa wewnątrz niego jaja swoich młodych, które pożerają go od wewnątrz.

Slide 44

Ewolucja pająków Ze względu na miękkie, łatwo ulegające zniszczeniu części ciała, dane kopalne nt. pająków są rzadkie i niekompletne. Obecność szczękoczułek i nogogłaszczek wskazuje na podobieństwo do dewońskich staroraków.

Slide 45

Ewolucja pająków Wraz z ekspansją owadów na ląd musieli wyselekcjonować się łowcy, ograniczający ich liczebność. Ich długość, wraz z odnóżami, mogła sięgać do 140 cm, co było podyktowane wielkością dewońskich owadów (ważki 150 cm). Pierwsze pająki, jak przewidują naukowcy, były protoplastami dzisiejszych ptaszników.

Slide 46

Typowy przedstawiciel pajęczaków w trakcie polowania. Doskonale widać zlany, jednolity odwłok i głowotułów, a także redukcję rozmiarów szczękoczułków.

Slide 47

Ewolucja pająków Pierwotne pająki szybko zatraciły segmentację w obrębie pierwszej tagmy, lub, jak wskazują skamieniałości, nigdy jej nie posiadały. Odwłok był wyraźnie podzielony i zakończony kolcem. Grupą, Liphistius jest jedyną, która zachowała współcześnie tę pierwotną cechę.

Slide 48

Liphistius desultor Proszę zwrócić uwagę na duże rozmiary szczękoczułków i widoczne elementy pierwotnego podziału odwłoka.

Slide 49

Ewolucja pająków Najistotniejszym skokiem ewolucyjnym, było zatracenie segmentacji w tylniej części ciała. Pozostałe cechy, pozostały praktycznie bez zmian. Kamieniem milowym ewolucji, był także układ szczękoczułków. U prostoszczękich ptaszników, kły jadowe (chelicery) są masywne, równoległe do głowotułowia, scyzorykowo zagięte pod spód. Kły jadowe ułożone nożycowo, poprzecznie do osi ciała, wymagały mniejszej ilości zaopatrujących je mięśni, przez co pozwoliły zredukować pająkom rozmiary i osiągnąć znaną nam różnorodność.

Slide 50

Czy wiesz że? Co robi pająk, by nie przylepiać się do własnej sieci? Otóż, smaruje specjalną wydzieliną odnóża kroczne, które uniemożliwiają przylepianie się, a także snuję pewną ilość nie-lepkich nici w sieci, po których się porusza.

Slide 51

Czy wiesz że? Pajęcze nici były wykorzystywane, ze względu na swoją trwałość, do tworzenia celowników optycznych (dokładniej siatek celowniczych)? Były to co prawda eksperymenty, lecz wykazały one zadziwiające właściwości nici. Nić jest 50 spolimeryzowanym białkiem fibroiną. Białko jest rozpuszczalne w wodzie, co pozwala na użycie go w mikrochirurgii (do szwów). Może być także stosowane w zabiegach wszczepienia sztucznego ścięgna, czy więzadła. W przemyśle, przewidywana jest produkcja kamizelek kuloodpornych, lin spadochronowych i żyłek wędkarskich z tej substancji.

Slide 52

Czy wiesz że? Pająki w czasie zagrożenia, są w stanie produkować sieć, z szybkością (!) nawet 1ms Krzyżak wysnuwa nici dziesięciokrotnie cieńsze od ludzkiego włosa, które są w stanie zatrzymać pszczołę lecącą z prędkością 32 kmgodz. Pajęcza lina o grubości ołówka byłaby w stanie zatrzymać lądujący odrzutowiec wojskowy. Trwają prace inżynierów genetycznych nad produkcją sztucznej nici pajęczej. Jednym z pomysłów było pozyskiwanie ich z (!) zmodyfikowanych genetycznie kóz

Slide 53

Przykład kanibalizmu wśród pająków tu przedstawiciel skakunów, w którego menu znajdują się inne pająki.

Slide 54

Czy wiesz że? Nie należy mylić ptaszników z tarantulami. Pająki te wywodzą się z dwóch różnych rodzin. Tarantule są kosmopolityczne, zamieszkują także Europę. Ich nazwa wywodzi się od włoskiego miasta Tarantela. Mianem tarantul, określali ptaszniki pierwsi kolonizatorzy, gdyż były to jedyne duże pająki, jakie znali.

Slide 55

Chronione gatunki pająków w Polsce W Polsce mamy 8 gatunków chronionych, w tym 3 należące do gryzieli (Atypus), czyli polskich przedstawicieli ptaszników. Są to: Gryziel zachodni Gryziel stepowy Gryziel tapetnik Tygrzyk paskowany Poskocz czarny Strojniś nadobny Bathyphantes eumenis Mughiphantes pulcher

Slide 56

Gryziel zachodni Na próżno szukać informacji w internecie na temat tego gatunku. Ale w zamian za to zdjęcie!

Slide 57

Gryziel stepowy Jeden z trzech pająków z rodziny gryzielowatych występujących w Polsce. Rozmiarami podobny innym przedstawicielom samce do 9mm długości, samice do 20 mm. Występuje na nasłonecznionych zboczach z niewielką ilością roślinności. Poluję nocą, czatując na ofiary w podziemnych (ok. 10cm) norkach, wyłożonych oprzędem (sieć przylegająca do podłoża, dzięki drganiom spowodowanym wejściem na nią ofiary, sygnalizuje pająkowi, że ofiara znajduje się w jego zasięgu). Spotykany na południowymwschodzie Polski.

Slide 58

Gryziel tapetnik Jeden z najrzadszych gatunków pająków występujących w Polsce. Rozmiarami odpowiada gryzielowi stepowemu. Żyje od 4 do (!) 10 lat. Poluje na wije, owady i ślimaki. Jego sposób polowania jest podobny jak u gryziela stepowego, buduje jednakże dużo głębsze norki (do pół metra), na których dnie znajduje się w nocy poluje zaś za dnia, czyhając w oprzędzie.

Slide 59

Tygrzyk paskowany Osiąga rozmiary od 7 (samce) do 25 mm (samice). Nazwę zawdzięcza ubarwieniu, podobnemu nieco do futra tygrysa. Złośliwi twierdzą, że chroniony jest jedynie ze względu na swoją niewątpliwą urodę, ponieważ w Polsce, gatunek ten jest dość pospolity. Tworzy charakterystyczną, dużych rozmiarów pajęczynę, z pionowym zygzakowatym szwem wzmacniającym, który jest stabilizatorem. Okres godowy odbywa się w lipcu. W większości przypadków niewielkie samce po kopulacji, są pożerane przez samice.

Slide 60

Krajowa piękność. Proszę zwrócić uwagę na charakterystyczny zygzak znajdujący się na sieci.

Slide 61

Poskocz czarny Osiąga rozmiary do ok. 10 mm. Samice brunatnoszare, samce ubarwione niezwykle jaskrawo (czarny głowotłów, odwłok gęsto owłosiony, jasnoczerwony, z okrągłymi plamkami o białych brzegach tworzącymi czworokąt). Występuje na terenach nasłonecznionych. Jedynie samce występują na powierzchni samice spędzają życie ukryte w norkach.

Slide 62

Strojniś nadobny Jest polskim gatunkiem chronionym z rodziny skakunowatych. Osiąga od 8 do 12mm długości, będąc tym samym jednym największych przedstawicieli skakunowatych w Polsce. Jest gatunkiem wysoce ciepłolubnym, spotykanym jedynie na południu kraju. Występuje na nasłonecznionych, rzadko porośniętych murawach i stokach o południowej ekspozycji. Poluje na bezkręgowce podobnie jak wszystkie skakunowate długimi skokami. Pomaga mu w tym doskonały wzrok, dorównujący sprawnością (!) wzrokowi człowieka.

Slide 63

Bathyphantes eumenis Występuje w środowiskach piaskowców Błędnych Skał i Szczelińca jest to najdalej wysunięte na południe, odizolowane stanowisko tego pająka. Jego rodzimymi terenami są mroźne obszary Grenlandii, Alaski, oraz północnej Skandynawii.

Slide 64

Mughiphantes pulcher Niestety nie udało mi się znaleźć ani informacji, ani nawet fotografii tego polskiego, chronionego pająka. Żartobliwy wniosek musi być niezwykle rzadki Dla porównania przedstawiciel tej samej rodziny, z pobliskich Czech Mughiphantes Armatus

Slide 65

Pająk topik przykład wtórnego przystosowania do środowiska wodnego Pająk pomimo spędzania większości życia w środowisku wodnym, oddycha powietrzem atmosferycznym. Wynurza odwłok wraz z tylnymi odnóżami z wody, zagarniając bańkę powietrza, a potem przenosząc ją na gęsto owłosionym ciele do gniazda, mającego postać leja z gęstej pajęczyny, wypełnionego powietrzem.

Slide 66

Inny przykład przystosowania tym razem, do barwy otoczenia, w którym ów pająk żyje.

Slide 67

Pająk topik przykład wtórnego przystosowania do środowiska wodnego Dla stabilności topik przymocowuje swój domek do roślin wodnych, pozostawiając u dołu otwór, przez który wciąga natychmiast schwytaną ofiarę. Dopiero w wypełnionym powietrzu domkiem może zajść skuteczne trawienie. Także cykl rozmnażania, złożenie jaj jak i dalszy rozwój, zachodzi w dzwonie. Zimę topik spędza zwykle w pustych muszlach, lub innych, nadających się do zamieszkania i unoszących na wodzie obiektach. Otwór zostaje zamknięty przez pajęczynę, a cały domek unosi się tuż przy powierzchni wody.

Slide 68

Pająk topik przykład wtórnego przystosowania do środowiska wodnego Przy pierwszych niskich temperaturach dochodzi do kurczenia się powietrza, co powoduje dostanie się niewielkich ilości wody do muszli i jej opadnięcie na dno. W ten niejako przypadkowy sposób pająk unika zamarznięcia .

Slide 69

Biczykoodwłokowce Rząd podzwrotnikowych pajęczaków; obejmuje około 100 gatunków zwierząt nocnych i żyjących przede wszystkim w środowiskach o dużej wilgotności (choć występuje też kilka gatunków pustynnych). U samców z otworu odbytowego wyrasta długi biczyk. Nogogłaszczki długie, masywne, szczękoczułki dwuczęściowe, z pazurem. Biczyk pełni głównie funkcję odstraszającą.

Slide 70

A tu ktoś odważny trzyma przedstawiciela biczykoodwłokowców na rękach Dość dobrze widoczny biczyk i budowa nogogłaszczek wyposażonych w szczypce. Uwaga na kwas!

Slide 71

Rozłupnoodwłokowce Są niewielkimi pajęczakami (do 1 cm). Posiadają krótki ogon (rozłóg) który został uformowany u samców w taki sposób, by móc schwycić weń samicę podczas krycia. Poszczególne gatunki rozpoznaje się właśnie na podstawie wyglądu ogona. Rozłupnoodwłokowce żyją w większości tropikalnych regionów świata. Żyją pomiędzy skałami lub w wilgotnej ściółce. Żerują na innych owadach, jednakże, w przeciwieństwie do pająków nie mają gruczołów jadowych w szczękoczułkach, ale potrafią za to strzelać kwasem z czubka odwłoka, dla odstraszenia innych drapieżników.

Slide 72

Australijski przedstawiciel rozłupnoodwłokowców. Proszę zwrócić uwagę na charakterystyczne różki znajdujące się na odwłoku, a także jego prostopadłe położenie wobec głowotułowia. Gatunek w łacińskiej nazwie posiada słowo Draculi ze względu na wygląd szczękoczułków.

Slide 73

Tępoodwłokowce Rząd pajęczaków obejmujących zwierzęta do 5 cm długie, zamieszkujących strefy tropikalne. Tępoodwłokowce są nocnymi drapieżnikami. Wyróżnia się około 70 gatunków. Posiadają wyraźnie oddzielony od tułowia, segmentowany odwłok. Odnóża są ustawione bocznie i wydłużone, co pozwala osiągać im dużą prędkość w przemieszczaniu się bokiem. Przednia para odnóży wydłużona, przekształcona w organy czuciowe, potrafiące obracać się (!) o 360 stopni. Nogogłaszczki spełniają rolę odnóży chwytnych i są znacznie wydłużone. Szczękoczułki niewielkie, nie posiadają jadu. Linienie odbywa się, podobnie jak u ptaszników, przez całe życie.

Slide 74

Głaszczkochody Rząd pajęczaków obejmujących zwierzęta bardzo małe (do 3 mm długości). Głaszczkochody zamieszkują obszary zwrotnikowe i podzwrotnikowe, kilka gatunków żyje również w Europie, nad Morzem Śródziemnym. Zwierzęta ślepe, ich oskórek jest cienki, oddychają całą powierzchnią ciała. Około 80 gatunków. Na ostatnim segmencie odwłoka biczyk, podobny jak u biczykoodwłokowców. Nazwa rzędu odzwierciedla ich najbardziej charakterystyczną cechę: nogogłaszczki są zbudowane jak odnóża kroczne, nie ma na nich wyrostków do żucia i służą do chodzenia.

Slide 75

A tu przedstawiciel solfug innego, mało znanego rzędu pajęczaków. Nazywany camel spider jest postrachem amerykańskich żołnierzy w Iraku. O tym gatunku pajęczaków krążą wręcz legendy! Dementując plotki nie jest w stanie biegać 40 kmh, nie jest jadowity i nie poluje, rzucając się na ludzi. Postrach sieje być może ze względu na bakterie, które utrudniają gojenie się ran po ugryzieniu i powodują makabryczne infekcje (jest to jeden ze sposobów polowań tego pajęczaka). Proszę zwrócić uwagę na szczypczyki umieszczone na końcu krótkich, ale niezwykle silnych szczękoczułków.

Slide 76

Kolejny przedstawiciel solfug. Widać specyficzne podwójne pazurki na końcach każdego z odnóży. Proszę zwrócić na przepiękne ubarwienie tego okazu!

Slide 77

Kolejna, tym razem mniej barwna solfuga. Pospolite ubarwienie ten gatunek nadrabia doskonałymi zdolnościami łownymi. Solfugi żyją głównie w suchym, pustynnym klimacie.

Slide 78

Czy wiesz że? Niektóre uropygi i amblypygi polują na swoje ofiary, plując na nie stężonym kwasem (najczęściej solnym).

Slide 79

Przedstawiciel tępoodwłokowców z Jawy. Proszę zwrócić uwagę na szokującą modyfikację budowy szczękoczułków i nogołgłaszczek!

Slide 80

Kapturce Rząd pajęczaków obejmujący ślepe zwierzęta zamieszkujące ściółkę i szczeliny skalne w strefie tropikalnej. Cechą charakterystyczną kapturców jest obecność ruchomej płytki zasłaniającej otwór gębowy i szczękoczułki, które są zakończone przydatkami w kształcie szczypiec. Nogogłaszczki krótkie. Larwy kapturców mają trzy pary odnóży lokomocyjnych.

Slide 81

Budowa kapturców. Widać charakterstyczną tarczkę zasłaniającą otwór gębowy i ciekawą, zmodyfikowaną budowę odnóży. Na odwłoku widoczne zewnętrzne objawy niepełnego zaniknięcia segmentacji.

Slide 82

Kosarze Są stosunkowo dużą grupą pajęczaków o eliptycznym kształcie ciała. Osiągają rozmiary od 5 do 10 mm długości. Zamieszkują głównie strefy tropikalne, ale można ja także spotkać na umiarkowanych szerokościach geograficznych. Ich głowotułów ściśle przylega do odwłoka, odnóża kroczne są bardzo wydłużone (do 16 cm)

Slide 83

Na zdjęciu widoczny jeden z egzotycznych przedstawicieli kosarzy. Widać charakterystyczne, wydłużone odnóża kroczne i zredukowane szczękoczułki

Slide 84

Charakterystyka Posiadają krótkie szczękoczułki i długie nogogłaszczki, wyposażone w wyrostki służące do wstępnego rozdrabniania pokarmu. Kosarze są mięsożerne, ale żywią się też (a nawet głównie) martwą materią organiczną. Jaja są składane do ziemi. Najbardziej popularny w Polsce Kosarz pospolity nie posiada gruczołów jadowych, więc nie należy obawiać się jego ukąszenia. Wyjątkową cechą kosarzy, wyróżniającą spośród innych pajęczaków, jest odżywianie także pokarmem roślinnym.

Slide 85

Zaleszczotki Rząd drapieżnych pajęczaków, zamieszkujących głównie strefy tropikalne. Osiągają rozmiary od 1 do 8 mm. Żyją w ściółce, pod kamieniami, w starych księgozbiorach. Wyglądem przypominają skorpiony, tyle że są one pozbawione zaodwłoka. Szczękoczułki są dwuczłonowe, zakończone szczypcami; występują na nich przednie gruczoły jadowe. Posiadają jednolity głowotułów i złożony z 12 segmentów, szerszy odwłok. Odnóża kroczne wyposażone w podwójne pazurki i przylgi, co skutecznie pozwala wspinać im się po pionowych, płaskich powierzchniach (np. ścianach domostw). W Polsce występuje ok. 40 gatunków. Nogogłaszczki są relatywnie duże, także zakończone szczypcami i wyposażone w gruczoły jadowe. Służą one do rozdrabniania i uśmiercania ofiar. Posiadają rozwój złożony; larwy posiadają narządy ssące pobierające płyn odżywczy wydzielany do woreczków przez jajniki.

Slide 87

Roztocza Są to organizmy od mikroskopijnych rozmiarów, do długości ok. 3 cm. Roztocza są saprofagami bądź pasożytami. Niektóre mogą być przenosicielami chorób lub szkodnikami magazynowymi. Żyją niemal we wszystkich środowiskach także w środowisku wodnym (a nawet w gorących źródłach).

Slide 88

Przedstawiciel roztoczy powiększony za pomocą skaningowego mikroskopu elektronowego. Możemy zobaczyć, jak niewielkich rozmiarów są to organizmy.

Slide 89

Charakterystyka Ich wspólną cechą jest zlanie głowotułowia z odwłokiem i brak zewnętrznych śladów segmentacji. W obrębie budowy wykazują się dużym zróżnicowaniem. Szczękoczułki służą do pobierania pokarmu; mogą tworzyć szczypce, narząd tnący, ssący lub pazur. Nogogłaszczki bardzo różnie zbudowane w zależności podrzędu; czasem całkiem zredukowane, czasem niezwykle skomplikowane; mogą pełnić funkcje czuciowe. Posiadają cienki, niekiedy rozciągliwy oskórek

Slide 90

Charakterystyka Posiadają oczy proste, u kleszczy występuje narząd Hallera. Nie posiadają układu krwionośnego, krew z zatok krwionośnych jest popychana dzięki ruchom ciała. Oddychają tchawkami lub całą powierzchnią ciała Układ pokarmowy jest trzyodcinkowy, o dość złożonej budowie, z gruczołami ślinowymi, wolem, uchyłkami jelita, gruczołami wytwarzającymi substancje lepkie (u ektopasożytów).

Slide 91

Choroby wywoływane przez roztocza Świerzb (przez świerzbowca) Choroby roślin (np. fuksji) Ich odchody mogą wywoływać alergie i astmę oskrzelową Borelioza, przenoszona przez kleszcze Odkleszczowe zapalenie opon mózgowych Choroby uszu i skóry, a także wiele innych

Slide 92

Staroraki Te morskie zwierzęta, oddychające płatkowatymi skrzelami przekształconymi z odnóży odwłokowych, osiągały rozmiary do 3m i żyły ok. 500 mln lat temu. Prowadziły przydenny tryb życia, korzystając z obfitości żyjącej w paleozoicznych oceanach fauny bentonicznej. Do dziś zachowały się 4 reliktowe gatunki skrzypłoczy przedstawicieli staroraków. Ze względu na zachowanie wszystkich pierwotnych cech, nazywane są żywymi skamielinami.

Slide 93

Budowa zewnętrzna skrzypłocza po lewej strona grzbietowa, po prawej brzuszna.

Slide 94

Żywe skamieliny w pełnej okazałości

Slide 95

KONIEC Dziękuję serdecznie za uwagę. Mam nadzieję, że moja prezentacja pozwoliła zauważyć wam piękno i zróżnicowanie stawonogów tak często niedocenianych pajęczaków.