Książka w średniowieczu

Zobacz slidy

Treść prezentacji

Slide 2

Wielka wędrówka ludów, początkiem końca imperium rzymskiego.

Slide 3

W miarę upływu czasu Egipcjanie wyrabiali coraz  mniej papirusu. A gdy Arabowie podbili Egipt, dowóz  papirusu do Europy został zupełnie przerwany.  Jedynym dostępnym materiałem pisarskim stał się  wówczas pergamin. Niewiele mu co prawda wtedy z tej popularności   przyszło. Wielkie imperium rzymskie zostało na  kilkaset lat rozbite przez półdzikie ludy, które  przywędrowały z północy i wschodu. Bezustanne  wojny zrujnowały wielkie i bogate ongiś miasta.   

Slide 4

Z każdym rokiem malała liczba ludzi nie tylko  wykształconych, ale w ogóle takich, którzy umieliby  czytać i pisać. I gdy pergamin stał się jedynym  materiałem piśmiennym, nie bardzo miał kto na nim  pisać. Wielkie zakłady przepisywania książek,               które utrzymywali księgarze rzymscy zostały dawno  zamknięte. Jedynie w zamkach królewskich można  było jeszcze spotkać kopistę pracowicie wypisującego  literki w aktach dyplomatycznych. Także  w  zagubionych wśród borów lub pustynnych równin  spotykało się czasem mnicha przepisującego księgi  ku zbawieniu duszy.

Slide 5

Nadszedł jednak taki moment kiedy to książka zaczęła  pełnić rolę podstawowego narzędzia pracy i źródła  wiedzy dla osób jej poszukujących. Księgi spisywano  głównie w klasztornych skryptoriach, z czasem  powstawały w miastach wyspecjalizowane warsztaty  kopistów. Oczywiście uniwersytety i kancelarie  dworskie nie mogły się bez nich obejść stąd też je tam  kopiowano. Pulpit skryby skryptorium

Slide 6

Książki pisano na pergaminie lub papierze, który  pojawił się w Europie około drugiej połowy XII wieku,  a rozpowszechnił się zwłaszcza w XIV stuleciu.  Książki średniowieczne były bogato zdobione,  pojawiały się w nich miniatury, inicjały, bordiury,  strony pokrywano ozdobami roślinnymi, motywami  zwierzęcymi lub małymi kompozycjami                             o alegorycznej symbolice.  Karta pergaminowa  Psałterza puławskiego   XV lub XVI w. 

Slide 7

Pergamin wyrabiano ze skór wielu  różnych, ale najczęściej młodych  zwierząt. Głównie wykorzystywano  skóry cielęce oraz owcze i kozie.  Była to skóra wyprawiona (pozbawiona sierści, oskrobana i dokładnie  wypłukana) ale nie garbowana, która mogła być  następnie poddana szeregowi innych operacji, jak  np.: powtórne namaczanie, nasączanie  substancjami roślinnymi, szlifowanie, wcieranie  różnych substancji czy nawet farbowanie.  W efekcie otrzymywano płaty wyrobu stosunkowo  elastycznego i miękkiego oraz dość jasnego.

Slide 8

Jego największe zalety to,  w odróżnieniu od papirusu,  możliwość pokrywania pismem obu  powierzchni oraz wytrzymałość,  która umożliwiła zastąpienie zwoju  współczesną postacią książki czyli  kodeksem. Dopiero pergamin  umożliwił stosowanie daleko bardziej  zaawansowanych zdobień,  a w szczególności rozbudowanych  iluminacji i malowania prawdziwych,  pełnych szczegółów miniatur, gdyż  WYTWARZANIE PERGAMINU farba czy tusz nie rozlewały się tak  bardzo jak na papirusie. Ważną zaletą  pergaminu była również możliwość  jego produkcji w dowolnym kraju  z miejscowych surowców.

Slide 9

Do XV wieku pisarze mogli zaopatrywać się w zwoje i arkusze  pergaminu w takich sklepach.  Jeden z mężczyzn przycina skórę, nadając jej kształt prostokąta,  drugi wygładza arkusz pumeksem.

Slide 10

Większość ówczesnych druków  powstawało na potrzeby kościoła  chrześcijańskiego, który  w działalności duszpasterskiej  potrzebował licznych egzemplarzy  Biblii i innych ksiąg o charakterze  religijnym. Mnisi w klasztorach  wytwarzali więc wspaniałe, bogato  zdobione iluminowane rękopisy. Złoty kodeks pułtuski Inicjał Iluminacja

Slide 11

Możni ludzie pragnący podkreślić swoje bogactwo  i pozycję społeczną zlecali kopistom i artystom  wykonanie iluminowanych rękopisów na własny  użytek Manuskrypt  książka powstała w średniowieczu, przepisywana  ręcznie. Szczególnie dużym powodzeniem, wśród ludzi bogatych, w tym czasie cieszyły się  modlitewniki zwane Godzinkami.

Slide 12

Iluminacja to malarskie zdobienie rękopisów,  obejmujące dekoracje pergaminowych  kodeksów w średniowieczu.

Slide 13

Inspiracji do większości dekoracji marginalnych  dostarczały motywy roślin, spotyka się również  motywy fantastycznych tworów o ludzkich głowach           i ciele zwierząt zwane groteskami. Dekoracje dodawano po napisaniu głównego tekstu.  Pierwsza litera  w tekście była wyróżniona wielkością    i zdobnictwem był to inicjał.   

Slide 14

Oprócz inicjału obok tekstu można było  spotkać miniaturę, czyli kompozycję  malarską, której głównym motywem były  ludzkie postacie.

Slide 15

Czasami miniatury wplatano w inicjały,  czasami stanowiły uzupełnienie marginesu  strony ( bordiura), mogły też występować  samodzielnie na całej stronicy książki

Slide 16

Oprawy średniowieczne Oprawa kodeksu średniowiecznego następowała po  całkowitym napisaniu i ozdobieniu księgi. Rodzaj  i jakość oprawy zależała od przeznaczenia.  charakteru miejsca i czasu powstania dzieła.  Poszczególne składki zszywano w jednolity blok.  Grzbiety usztywniano makulaturą a jako okładzinę  stosowano deski powlekane skórą, pergaminem  blachą lub aksamitem czy atłasem.  W różnych okresach  średniowiecza  motywy dekoracyjne  czerpano ze  orientalnych sztuk  dekoracyjnych.

Slide 17

Ze względu na rodzaj oprawy wyróżnia się następujące jej typy: Oprawa złotnicza lub ołtarzowa była najbardziej drogocenna  i reprezentacyjna. W okładki w tych kodeksach wprawiano szlachetne kamienie, perły, blaszki i cekiny ze złota i srebra.   Oprawy skórzane w których skóra była zdobiona przez nacinanie  i tłoczenie. Miejsca wklęsłe wypełniano złotem  Oprawy mnisze charakteryzowały się oszczędnością wykonania  i zdobienia. Na okładki drewniane naciągano skórę od strony  grzbietu, do połowy deski.   Oprawa sakwowa wyróżniała się dodatkowymi płatami skóry,  które można było zawiązywać. Książka zyskiwała w ten sposób  kształt sakwy  worka, który można było nosić na ramieniu lub  przywiązywać do pasa.  Oprawa płaszczowa posiadała długi płat skóry lub materiału  wystający z jednej strony okładki którym owijano całą księgę. 

Slide 18

Papier wynaleźli Chińczycy                 na przeł. II i I w przed naszą  erą              a jego sposób  wyrobu był okryty szczególną  tajemnicą. W III w. naszej ery tajemnicę  wytwarzania papieru posiedli   Koreańczycy, w VII Japończycy               i Arabowie. W Europie podjęli produkcję  papieru  dopiero w XII w. Włosi,  dwieście lat później powstały  pierwsze warsztaty papiernicze  we Francji   i Niemczech, po  dalszych stu latach w Szwajcarii                     i w Polsce. Przy produkcji papieru  wykorzystywano papkowatą  masę, powstała  w wyniku  miażdżenia szmat. Papiernik    w tej masie zanurzał sito,  zgarniał na nią porcję  wystarczającą na jeden  arkusz. Jego towarzysz  przykrywał wilgotny arkusz  papieru filcem  wchłaniającym wodę                              i umieszczał stos  arkuszy pod olbrzymią prasą.  Kolejni dwaj pracownicy  usuwali filc                       po  wyschnięciu papieru.

Slide 19

Produkcja papieru

Slide 20

Wynalezienie przez Gutenberga druku kończy epokę  Średniowiecza. Pojawiły się pierwsze książki drukowane  nazwane Inkunabułami (z łac. incunabula, powijaki,  kołyska) Pierwszym inkunabułem była Biblia wydana  przez Johannesa Gutenberga. Biblia Gutenberga

Slide 21

KSIĄŻKA REKOPIŚMIENNA  W POLSCE Psałterz floriański Kazania świĘtokrzyskie Bogurodzica

Slide 22

Biblia królowej Zofii Kronika Galla Anonima  Mszał Erazma Ciołka