Bezdomność jako forma wykluczenia społecznego

Zobacz slidy

Treść prezentacji

Slide 1

Bezdomność jako forma wykluczenia społecznego

Slide 2

Wykluczenie społeczne Wykluczeni - będący na marginesie, niechciani, zapomniani.... Każda epoka ma swoich outsiderów. Osoby, które z różnych względów nie pasują, nie znajdują się w głównym nurcie życia społecznego. Najczęściej niezależnie od swojej woli, rzadko z wyboru. Kiedy są gdzieś z boku, nie widać ich nie drażnią. Bezdomni, bezrobotni, uzależnieni nie zawsze ich widzimy i chcemy zauważać. Ale są obecni przy nas cały czas 1. Definicja wykluczenia społecznego przyjęta w dokumencie Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski: . Wykluczenie społeczne to brak lub ograniczenie możliwości uczestnictwa, wpływania i korzystania z podstawowych instytucji publicznych i rynków, które powinny być dostępne dla wszystkich, a w szczególności dla osób ubogich. 2. G. Germani . Brak uczestnictwa jednostek i grup społecznych w tych sferach życia, w których uzasadnione jest i oczekiwane, by jednostki te i grupy w nich uczestniczyły. Tak więc niedobrowolne nieuczestnictwo wynikające z obiektywnej niezdolności (choroby, ułomności, niepełnosprawności, biedy, pochodzenia, wykształcenia itp.) lub braku możliwości ( przynależność mniejszości narodowej, religijnej, seksualnej, wiek, płeć itp.) jest wykluczeniem społecznym i ma charakter problemu społecznego, który musi być rozwiązywany dla pomyślności funkcjonowania społeczeństw.

Slide 3

Formy wykluczenia społecznego Wykluczenie społeczne jest zarówno obiektywną, jak i subiektywną cechą ludzkiego życia. W sensie obiektywnym charakteryzuje się materialną deprywacją i naruszeniem praw socjalnych (włączając w to prawa zatrudnionych i bezrobotnych). Jako uczucie subiektywne cechuje się poczuciem społecznej niższości lub utratą wcześniejszego statusu społecznego. Wykluczenie społeczne jest zarówno stanem, jak i procesem. Jako stan równoznaczne jest z relatywną deprywacją, jako proces odnosi się do społecznie kształtowanych struktur i procesów, które utrudniają części populacji dostęp do zasobów gospodarczych, do dóbr społecznych i do instytucji określających ich los. 2. Wykluczenie społeczne, które polega na niepodejmowaniu zwyczajowej i społecznie akceptowanej drogi życiowej lub wypadaniu z niej, dotyczy osób, rodzin lub grup ludności, które: żyją w niekorzystnych warunkach ekonomicznych (ubóstwo materialne), zostają dotknięte niekorzystnymi procesami społecznymi, wynikającymi z masowych i dynamicznych zmian rozwojowych, np. dezindustrializacji, kryzysów, gwałtownego upadku branż czy regionów, nie zostały wyposażone w kapitał życiowy umożliwiający im normalną pozycję społeczną, odpowiedni poziom kwalifikacji, wejście na rynek pracy lub założenie rodziny, co dodatkowo utrudnia dostosowywanie się do

Slide 4

nie posiadają dostępu do odpowiednich instytucji pozwalających na wyposażenie w kapitał życiowy, jego rozwój i pomnażanie, co ma miejsce w wyniku niedorozwoju tych instytucji spowodowanego brakiem priorytetów, brakiem środków publicznych, niską efektywnością funkcjonowania, doświadczają przejawów dyskryminacji, zarówno wskutek niedorozwoju właściwego ustawodawstwa, jak i kulturowych uprzedzeń oraz stereotypów, posiadają cechy utrudniające im korzystanie z powszechnych zasobów społecznych ze względu na zaistnienie: niesprawności, uzależnienia, długotrwałej choroby albo innych cech indywidualnych, są przedmiotem niszczącego działania innych osób, np.: przemocy, szantażu, indoktrynacji. Grupy poważnie zagrożone wykluczeniem społecznym w Polsce: dzieci i młodzież wypadająca z systemu szkolnego, osoby długookresowo bezrobotne, opuszczający wiezienia, niektóre kategorie ludności wiejskiej: pracownicy byłych Państwowych Gospodarstw Rolnych, chłopi nieprodukujący na rynek, osoby zagrożone eksmisją z zamieszkiwanych lokali, imigranci zarobkowi wchodzący do szarej strefy zatrudnienia, osoby uzależnione od alkoholu i narkotyków, bezdomni, imigranci utrzymujący się z pracy nielegalnej, osoby należące do romskiej mniejszości etnicznej.

Slide 5

Jednym z najbardziej dramatycznych przejawów wykluczenia społecznego jest bezdomność. Pozbawia ona człowieka możliwości godnego i bezpiecznego życia, pracy zawodowej, uczestnictwa we wspólnocie, w kulturze. Definicja Bezdomności W encyklopedycznej definicji bezdomność traktuje się jako brak domu, miejsca stałego pobytu zapewniającego jednostce lub rodzinie schronienie przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, gwarantującego poczucie bezpieczeństwa oraz zaspokojenie podstawowych potrzeb na poziomie uznawanym w danym społeczeństwie za wystarczający ( Nowa Encyklopedia Powszechna , PWN, 1995) Sytuacja osób, które w danym czasie nie posiadają i własnym staraniem nie mogą zapewnić sobie takiego schronienia, które mogłyby uważać za swoje i które spełniłoby minimalne warunki pozwalające uznać je za pomieszczenie mieszkalne. (Przymeński, Bezdomność, Praca socjalna 1997, s 30) Względnie trwała sytuacja człowieka nieposiadającego własnego mieszkania albo w ogóle pozbawionego dachu nad głową. ( E. Moczuk, Bezdomność jako problem społeczny w świadomości osób bezdomnych , Polityka społeczna, 2000)

Slide 6

Definicja osoby bezdomnej Osoba bezdomna 1. Człowiek nie posiadający własnego mieszkania , z reguły bez zameldowania na terenie kraju , niemającego możliwości powrotu do ostatniego miejsca zamieszkania. (M. Pisarska, Miejskie Schronisko dla Bezdomnych Kobiet, Praca socjalna, 1993, nr 4 )

Slide 7

Fazy rozwoju bezdomności Stankiewicz (2002)

Slide 8

Bezdomność jest procesem, który jeżeli trwa w czasie, to powoduje bardzo poważne, często nieodwracalne konsekwencje w przebiegu życia jednostki. Jego ostatecznym skutkiem staje się redefinicja siebie, zmiana samoidentyfikacji, naznaczenie siebie statusem bezdomnego, osobowościowa degradacja. 1. Załamanie się programu życiowego Powodem załamania się programu życiowego jest: o. utrata kwalifikacji, pracy o. utrata źródeł utrzymania o. utrata zdrowia lub kalectwo o. utrata samodzielności o. odbywanie kary pozbawienia wolności Osoby wysokiego ryzyka bezdomności, gdy znajdują się w podobnych sytuacjach, mają skłonność do stosowania mechanizmów obronnych, ucieczkowych i perwersyjnych. Np. próbują zapić problem, brną dalej w długi, które już zapędziły ich w pułapkę, lub wdają się w nielegalne interesy. Kiedy napięcie staje się nie do zniesienia, kiedy staja się bezradni, rzucają wszystko i starają się odciąć od przeszłości.

Slide 9

2. Ubóstwo Jest konsekwencją poczucia sytuacji bez wyjścia i braku pomysłu na zmianę własnego położenia. Najpierw jednostka redukuje swoje potrzeby. Po jakimś czasie okazuje się jednak, że to nie wystarczy i właściwie niewiadomo co będzie dalej. Nie ma pieniędzy na utrzymanie. Zmienia więc sposób myślenia o sytuacji, zaczyna żyć chwilą. Cieszyć się drobnymi przyjemnościami, przypadkowymi zdobyczami , okazjami. Dotychczasowe środowisko staje się coraz bardziej odległe, powiększa się dystans między osobą doświadczającą ubóstwa a jej dotychczasowym otoczeniem. Jednostka zaczyna wchodzić w mniej lub bardziej przypadkowe kontakty z ludźmi z marginesu społecznego. Stosuje różne ,,znieczulacze, najczęściej alkohol. Następuje proces degradacji psychicznej . 3. Akceptacja świadomości bycia bezdomnym Jednostka przestaje mieć ambicje kontrolowania własnego życia, staję się całkowicie bezwolna, rezygnuje z potrzeby intymności. Zaczyna opanowywać umiejętności potrzebne do bycia bezdomnym np. wiedzę o noclegowniach, jadłodajniach, ośrodkach pomocy społecznej. Przestaje mieć wewnętrzne opory przed żebractwem, uczy się typowych technik manipulowania przechodniami. Pogłębia się proces patologizacji ( głównie uzależnienia) i degradacji psychicznej. Rezygnuje z celów. Rozwija poczucie wyobcowania ze świata społecznego.

Slide 10

4. Tożsamość bezdomnego o o o o Stankiewicz nazywa to bezdomnością właściwą. Najbardziej charakterystyczną cechą tego stanu jest identyfikacja psychiczna z własna sytuacją. Integracja wewnętrzna ze statusem bezdomnego. Konsekwencją zmiany własnej tożsamości jest utrwalenie nawyków bezdomnego u wyniszczenie organizmu. Jednostka znajduje się w stanie chronicznym. Symptomy w ukształtowanej tożsamości osoby bezdomnej: brak pomysłu na życie w sytuacji załamania się dotychczasowego programu życiowego utrata poczucia sprawności i kontroli własnego życia nieumiejętność gospodarowania posiadanymi zasobami uzależnienie własnego dobrostanu od instytucji pomocy

Slide 11

Czas trwania bezdomności: Liczba bezdomnych OKRES krócej niż 3 miesiące 8, 3 24,9 3- 12 miesięcy 1 5 lat 44,6 20, 2 ponad 5 lat (chroniczna bezdomność) Brodzkiej (2006) Źródło wg Piekut

Slide 12

Uwarunkowania bezdomności Cztery zasadnicze przyczyny bezdomności wg Anny Duracz- Walczak: 1. Społeczne: . Wynikające głównie z utraty pracy lub środków do życia . Utraty mieszkania, brak miejsc w domach pomocy społecznej dla osób w podeszłym wieku, brak mieszkań dla wychowanków domów dziecka po ukończeniu 18 lat . Braku miejsc w szpitalach i zakładach opiekuńczych dla osób wymagających stałej hospitalizacji . Braku miejsc dla osób zarażonych wirusem HIV 2. Wynikające z patologii lub chorób jednostki lub sytuacji mających miejsce w rodzinie . alkoholizm . Rozwody albo rozpad stałych związków . Przestępczość . Odrzucenie przez rodzinę lub brak opieki ze strony rodziny . Prostytucja . Znęcanie się nad rodziną

Slide 13

3. Psychologiczne będące wynikiem świadomego wyboru, wieczny wędrowiec, tułacz. 4. Prawne np. eksmisja, wymeldowanie do nikąd. Dziesięć przyczyn bezdomności najczęściej wymienianych w różnych publikacjach Władysław Sidorowicz 1. Pogłębiające się ubóstwo i jego konsekwencje 2. Niewydolność służby zdrowia 3. Utrata pracy szczególnie u osób bez kwalifikacji lub o niskich kwalifikacjach 4. Brak wsparcia społecznego, rozpad związków, osamotnienie 5. Upośledzenie umysłowe i jego konsekwencje. Chodzi tu także o ucieczkę od odpowiedzialności i opieki nad tego typu osobami 6. Wychowanie w warunkach skrajnej deprywacji uczuciowej (dzieci ulicy) 7. Uzależnienie od substancji psychoaktywnych 8. Deinstytucjnalizacja (zamykanie placówek pomocy społecznej i całodobowej opieki, np. leczniczo- opiekuńczych, psychiatrycznych)

Slide 14

Subiektywne i obiektywne przyczyny bezdomności: czynniki obiektywne tj. niezależne od woli osoby czynniki subiektywne tj. akceptowane, a nawet współtworzone przez osobę. 1. Do subiektywnych przyczyn możemy zaliczyć: - odrzucenie obowiązujących norm społecznych ludzie tacy wybierają bezdomność jako styl życia, - zachowania patologiczne alkoholizm, prostytucja, przestępczość, narkomania, - zaburzenia psychiczne dotykające najczęściej osoby samotne, porzucone dzieci , zniedołężniałych starców. Ludziom tym najczęściej towarzyszy poczucie odrzucenia, braku własnej wartości z racji choroby lub nieszczęścia, jakie ich dotknęło. Ich zachowania i reakcje są niezrozumiałe przez otoczenie i jednocześnie nieakceptowane. 2. Przyczyny obiektywne natomiast, to: - zła sytuacja społeczno ekonomiczną społeczeństwa spowodowana wzrostem bezrobocia, niskimi zarobkami i ubożeniem społeczeństwa, - brak mieszkań komunalnych oraz wzrost cen mieszkań czynszowych - brak mieszkań dla wychowanków domów dziecka, domów poprawczych, opuszczających więzienia - brak miejsc w szpitalach, zakładach opieki całkowitej dla osób z zaburzeniami psychicznymi oraz dla emerytów i rencistów

Slide 15

Skutki bezdomności Najważniejsze skutki emocjonalne wg Ewy Błażej i Bogdana Bartosza 1. 2. 3. 4. Poczucie osamotnienia. Osoba bezdomna właściwie nie czuje się związana z żadną grupą, ani z tą, z której wyszła, ani nie chce identyfikować się osobami bezdomnymi. Bezdomny czuje się porzucony i niechciany, co często pokrywa złością do ludzi u wrogością. Poczucie niższości wobec rodziny i innych osób, co jest konsekwencją niskiego statusu ekonomicznego i społecznego. Poczucie wstydu z powodu własnej nieefektywności. Poczucie bezsilności, często pokrywanej negatywizmem wobec bliskich i świata.

Slide 16

Charakterystyka demograficzna i społeczna zjawiska bezdomności Rozmiary bezdomności w Polsce nie są znane. Nie opracował dotychczas odpowiednich danych Główny Urząd Statystyczny. Trudność ich zebrania wynika z częstego przemieszczania się licznych bezdomnych oraz braku meldunku wielu spośród nich. Populację bezdomnych można ustalić jedynie na podstawie danych liczbowych z sondaży i analiz opisowych w nielicznych opracowaniach poruszających ten problem. 1.Płeć Wszystkie badania potwierdzają fakt, że bezdomność w większym stopniu dotyczy mężczyzn. ,,Było ich- pisze o swoich badaniach Piekut Brodzka- prawie czterokrotnie więcej niż kobiet,, Przyjmuje się, że około dwie trzecie bezdomnych to mężczyźni i około jedna trzecia to kobiety. 2. Wiek Dostępne dane o bezdomnych wg wieku wskazują, że w populacji tej przeważają osoby w wieku zdolności do samodzielności życiowej. Jednocześnie zauważa się, że bezdomni są coraz młodsi. Ilustrację tego faktu przedstawiają następujące dane:

Slide 17

Struktura procentowa bezdomnych mężczyzn przebywających w schronisku Brata Alberta wg wieku w latach 1986 1993 WIEK 1986 Do lat 30 1991 1993 0 5,8 13 31 - 50 54,5 54,8 62 51 70 45,5 39,4 23 Ponad 70 0 0 2 100 100 701 1500 Razem Liczba osób Wiek 100 157 Procent Do 25 lat 8,5 26 - 30 10,0 31 - 40 25,2 41 - 50 35,3 51 - 60 10,6 61 - 65 8,8 65 i więcej 1,6 Do roku 1991 bezdomność dotyczyła głównie osób w wieku powyżej 30 roku życia. Gwałtownie rośnie liczba osób bezdomnych w wieku poprodukcyjnym, z których większość zapewne mogłaby się sama utrzymać. Badania D. Piekut Brodzkiej opublikowane w roku 2000 pozwalają na stwierdzenie, że bardzo niebezpiecznie przesuwa się wiek bezdomnych, w kierunku ludzi młodych.

Slide 18

3 Stan cywilny Bezdomni wg stanu cywilnego w badaniach z lat 1993, 1998 i 2000 Stan cywilny Schronisko brata Schronisko dla Alberta w Bezdomnych w Warszawie Olsztynie (1998) (1993) Dane z 489 wywiadów z całej Polski (2000) Kawaler panna 46,0 34,9 45,5 Żonaty zamężna 14,0 1,2 10,2 Rozwiedzionya 34,0 45,3 35,6 Wdowiec wdowa 3,0 8,1 4,5 Nieuregulowany 3,0 10,5 4,2 Wśród bezdomnych dominują dwie grupy: kawalerowie panny i rozwiedzeni Razem 100,0 100,0 100,0 rozwiedzone. 4. Wykształcenie Panuje opinia , że bezdomni wywodzą się z kręgu ludzi o najniższym wykształceniu. Nie potwierdzają tego dotychczasowe badania. Wg danych z roku 1996 z wykształceniem podstawowym i poniżej podstawowego było 41 bezdomnych, z zasadniczym zawodowym 40, a co najmniej średnim

Slide 19

Danuta Piekut Brodzka porównała poziom wykształcenia bezdomnych swoich badań do przeciętnego w kraju. Zestawienie to ilustruje następująca tabela: Ludność ogółem oraz bezdomni wg wykształceniaW POZIOM WYKSZTAŁCENIA PRZECIĘTNIE KRAJU LUDZIE BEZDOMNI Wyższe 6,8 0,8 Średnie łącznie z policealnym 27,3 12,0 Zasadnicze zawodowe 25,9 28,4 Podstawowe łącznie z niepełnym średnim 33,7 50,0 Niepełne podstawowe i bez wykształcenia szkolnego 6,3 8,8 Razem 100,0 100,0 Rocznik statystyczny 1997, s. 97; badania własne D. Piekut Brodzka, O bezdomnych i bezdomności, Warszawa 2000, s. 169 5. Źródła dochodów Bezdomność osób oraz brak miejsca zamieszkania nie oznacza automatycznie braku jakichkolwiek dochodów. A Duracz Walczak podaje , że 74 80 bezdomnych uzyskiwało dochody ze świadczeń społecznych i wykonywanej pracy. Podobne proporcje źródeł dochodów

Slide 20

Od tych danych odbiegają nieco wyniki badań źródeł dochodów bezdomnych przedstawione przez Henryka Gąsiora. Wynika z nich, że : Z zasiłku dla bezrobotnych korzystało - 6 Z pomocy pieniężnej MOPS u ( Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej) korzystało 22 Z innych źródeł ( praca dorywcza, na ,,czarno,, handel obwoźny, drobne kradzieże Brak dochodu wykazuje 54 badanych H. Gąsior, Fenomen bezdomności, s. 128 7 .Karalność Wśród bezdomnych korzystających z przychodni ,,Lekarze Świata 52 weszło w kolizje z prawem, natomiast na Dworcu Centralnym w Warszawie do karalności przyznało się 37 osób tam przebywających. Wg badań D. Piekut Brodzkiej ,, karalnych było około 40 bezdomnych. Z olsztyńskich badań, przeprowadzonych w roku 2000, wynika że 68 bezdomnych weszło w konflikt z prawem, z czego za: kradzieże i rozboje - 28,0 pobicia członków rodzin i policjantów 4,0 niepłacenie alimentów 22 usiłowanie zabójstwa 4,0 Inne 10,0

Slide 21

Pomoc bezdomnym Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, pomoc bezdomnym należy do zadań własnych gminy. Pomoc ta może mieć formę udzielenia schronienia, posiłku, ubrania, a także zasiłku celowego na leczenie. Gminy mogą zlecać wykonywanie tych zadań organizacjom pozarządowym. Jednymi z najbardziej znanych ogólnopolskich organizacji specjalizujących się w tym zakresie są Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta oraz założone przez Marka Kotańskiego Stowarzyszenie Monar i jego wyspecjalizowana jednostka organizacyjna Markot. Kamiliańska Misja Pomocy Społecznej założona przez o. Bogusława Palecznego. Problem bezdomności został uznany za na tyle poważny, że w 2000 roku w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej opracowano resortowy Program Bezdomność, w którym zostały uwzględnione działania o charakterze: profilaktycznym zapobiegające utrwalaniu się i poszerzaniu zjawiska bezdomności, skierowane do najbardziej zagrożonych bezdomnością grup społecznych osłonowym zapobiegające degradacji biologicznej i społecznej osób bezdomnych z zastosowaniem standardowych rodzajów i form świadczeń pomocy społecznej oraz podstawowych elementów pracy socjalnej

Slide 22

Przypisy: 1. PiekutBrodzka D.M. (2000), O bezdomnych i bezdomności. Aspekty fenomenologiczne, etiologiczne, terapeutyczne, Warszawa 2. A. Przymeński (2001), Bezdomność jako kwestia społeczna w Polsce współczesnej, Prace Habilitacyjne 1, Poznań 3. H. Gąsior, Fenomen bezdomności Bibliografia: 4. Leszek Stankiewicz : Zrozumieć bezdomność , Olsztyn 2002 . 5. Irena Pospiszyl : Patologie Społeczne, Warszawa 2008. 6. T. Pilch, I. Lepalczyk: Pedagogika społeczna. Warszawa 1995. 7. K. Białobrzeska, S. Kawula: Wykluczenie i marginalizacja społeczna. Wokół problemów diagnostycznych i reintegracji psychospołecznej, Toruń 2006.