Sapere aude! - kultura oświecenia

Zobacz slidy

Treść prezentacji

Slide 1

Sapere aude! Oświecenie - wiek wiary i rozumu

Slide 2

Narodziny oświecenia Oświecenie określane często jako wiek rozumu to prąd kulturalny oraz okres w historii Europy przypadający na lata 1688-1789. Nazwa Oświecenie powstała początkowo w terminologii niemieckiej Aufklärung. We Francji określano ją jako le siècle philosophique wiek filozoficzny albo le siècle des lumières wiek oświecenia, które przyjęło się także w Polsce. Wszystkie te nazwy oddają przełomowość epoki, którą określają. Światło jest tu metaforą wiedzy, rozsądku, negacją zabobonów, przesądów, prawa natury.

Slide 3

Oświecenie w Polsce 1740-1764 faza wstępna elementy wczesnego Oświecenia występowały wówczas razem z elementami kultury charakterystycznymi dla epoki saskiej (schyłkowego baroku, sarmatyzmu). 1764-1795 główna, dojrzała faza polskiego Oświecenia przypadająca na lata panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego stąd jej nazwa oświecenie stanisławowskie. Powstaje wówczas Monitor, Szkoła Rycerska, obraduje Sejm Wielki i uchwala Konsytytucję 3 Maja. Oświecenie stanisławowskie trwało do utraty niepodległości przez Rzeczpospolitą w 1795 r. Okres ten dzieli się jeszcze cezurą około roku 1788. 1795-1822 po III rozbiorze Polski Oświecenie weszło w fazę późną postanisławowską, porozbiorową. Pod koniec tego okresu wyraźnie dochodzą do głosu elementy światopoglądu romantycznego. Jako umowną datę graniczną wymienia się rok 1822, kiedy to Adam Mickiewicz wydał swoje Ballady i romanse. Definitywny kres zmierzającego ku schyłkowi Oświecenia przyniosło powstanie listopadowe.

Slide 4

Nurty myśli oświeceniowej: Empiryzm Pogląd, zgodnie z którym poznanie świata jest możliwe jedynie za pomocą doświadczenia - Franciszek Bacon. Deizm Doktryna filozoficzno-religijna, według której Bóg stworzył świat, ale nie ingeruje w jego funkcjonowanie Diderot i Wolter. Ateizm Pogląd filozoficzny negujący istnienie Boga oraz świata pozagrobowego - Paul Holbach (współautor Encyklopedii). Libertynizm Opierał się na wolnomyślicielstwie i laickiej postawie, kwestionował autorytet Kościoła, nawołując do swobodnego stosunku wobec zasad etycznych. Racjonalizm Kierunek filozoficzny wskazujący na rozum jako jedyne nadrzędne narzędzie poznania prawdy. Twórcą tego sytemu był Kartezjusz (1596 1650), którego sformułowanie Cogito ergo sum (Myślę, więc jestem) wykorzystywane było przez ludzi oświecenia i funkcjonowało niemal jako naczelne hasło epoki. Założenie, zgodnie z którym jedynie to, co można wyjaśnić za pomocą rozumu, jest prawdziwe, już u podstaw kwestionowało wiarę i dogmaty. Utylitaryzm Inaczej użyteczność. Doktryna etyczna, wedle której jednostka powinna być użyteczna, a wówczas jej działania, ukierunkowane na pomoc innym ludziom, przełożą się na wzrost jej znaczenia w społeczeństwie.

Slide 5

Filozofia polityczna Twórcami filozofii politycznej byli m.in.: -Wolter - właśc. François-Marie Arouet krytykował nadużycia władzy absolutnej np. kary więzienia bez wyroku sądowego, tortury, palenie na stosie oraz przywileje stanowe; doprowadził do zmian w wymiarze sprawiedliwości; -Monteskiusz właśc. Charles Louis de Secondat Baron de Montesqieu autor o duchu praw, w której krytykował władzę absolutną a za najważniejszą wartość jednostki uważał wolność. Był również twórcą trójpodziału władzy. Trójpodział władzy koncepcja Monteskiusz zgodnie z którą władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza powinny być rozdzielone pomiędzy różne organy polityczne, które wzajemnie się kontrolują i równoważą.

Slide 6

Denis Diderot głosił, że wolność jest darem Nieba i żaden człowiek nie otrzymał prawa by rządzić innymi; J.J. Rousseau twórca umowy społecznej Umowa społeczna koncepcja polityczna zakładająca, iż państwo powstało w wyniku dobrowolnej umowy między członkami społeczeństwa (ew. między nimi a władcą). Ludzie zrzekli się swej naturalnej wolności w zamian za korzyści, jakie miało im przynieść istnienie państwa. W momencie, gdy społeczeństwo nie jest zadowolone z rządów wybranej władzy, może jej tej władzy pozbawić i wybrać inną.

Slide 7

Encyklopedia Filozofowie oświecenia skupiali się przede wszystkim na prawach naturalnych każdego człowieka. Koncepcję tę rozpowszechniło jedno z największych dzieł oświeceniowych Wielka encyklopedia francuska. Encyklopedia stanowiła nowatorski pomysł na skupienie wiedzy z różnych dziedzin w jednym dziele, dodatkowo wzbogaconym ilustracjami. Miała stanowić uniwersalne źródło wiedzy tak teoretycznej jak i praktycznej. Inicjatorem wydania Wielkiej Encyklopedii Francuskiej był paryski księgarz A. E. Le Breton, który w 1745 podał pomysł stworzenia niniejszego dzieła. W 1747 polecił on zredagować dzieło Diderotowi i d Alambertowi; praca uczonych trwała 25 lat. W 1751 roku ukazał się pierwszy tom, zaś całość została wydana w 1772 r. Nad Encyklopedią pracowało ponad 160 różnych osób, wśród których byli m. in. Matematyk d Alambert, chemik Holbach, teoretyk literatury Marmontel, architekt Blondel,, biolog Buffon, historyk Wolter, polityk Rousseau oraz Diderot zajmujący się filozofią, literaturą, etyką, religią, polityką i ekonomią. Wydawnictwo objęło 28 tomów tekstu i ilustracji. Grono współtwórców ( w tym także Polaka Michała Kleofasa Ogińskiego) przyjęto nazwać encyklopedystami.

Slide 9

Filozofowie oświecenia Immanel Kant - autor krytyki czystego rozumu i twórca nowej teorii poznania twierdził, że poznanie następuje za pomocą zmysłów i rozumu. Kant twierdził również że to rozum kształtuje moralność (Niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie) akt wolnej woli jednostki. Kant jest również twórcą imperatywu kategorycznego nakazu, aby postępować wg takiej zasady, co do której chciałbyś by stała się ona prawem powszechnym.

Slide 10

Nauka w oświeceniu Osiagnięcia naukowe: -Louis Antoine de Bougainville odbył podróż dookoła świata i odkrył wyspy Polinezji -James Cook w czasie wyprawy dookoła świata zbadał wybrzeża Australii i ogłosił objęcie tego terenu posiadłością Wielkiej Brytanii; w czasie drugiej wyprawy odkrył wyspy Fidżi a podczas trzeciej odkrył Hawaje. -Bracia Montgolfier skonstruowali balon i w 1783 dokonali pierwszej udanej próby lotu; -Benjamin Franklin w 1752 r. skonstruował piorunochron; -Alessandro Volta zbudował pierwszą baterie elektryczną; -Robert Boyle jako pierwszy podał definicję pierwiastka chemicznego; -Antoine Lavoisier wyjaśnił przebieg procesów spalania i oddychania, przeprowadził analizę wody;

Slide 13

Literatura oświecenia - Daniel Defoe autor Robinsona Crusoe - Jonathan Swift autor Podróży Guliwera - rozwój prasy wzorem do naśladowania był brytyjski Spectator czasopismo polityczno moralne; - Wolter twórca powiastki filozoficznej Kandyd - D. Diderot autor Kubusia Fatalisty i jego pana;

Slide 14

Sztuki plastyczne Wczesne oświecenie w sztukach plastycznych zostało zdominowane nurtem rokoko ( późna forma baroku). Dopiero w poł. XVIII wieku został on wyparty przez neoklasycyzm (klasycyzm) inspirowany sztuką starożytną (przyczyniły się do tego prace wykopaliskowe w Pompejach i Herkulanum). Styl klasyczny zawędrował nawet do Stanów Zjednoczonych, gdzie powstało wiele budowli wzorowanych na sztuce starożytnej.

Slide 15

Klasycyzm w architekturze

Slide 16

Muzyka - Antonio Vivaldi Cztery pory roku - Georg Friedrich Haendel opery, koncerty, sonaty religijne - Jan Sebastian Bach kantaty, sonety, fugi - Wolfgang Amadeusz Mozart opery czarodziejski flet, Wesele Figara, utwór Eine kleine nachtmusik;

Slide 17

Oświecenie w Polsce Inicjatorem zmian w duchu oświeceniowym w Polsce był król Stanisław August Poniatowski oraz jego otoczenie - Adam Naruszewicz, Stanisław Trembecki, Stanisław Konarski, Ignacy Krasicki, Hugo Kołłątaj itd. Król organizował w tym czasie tzw. obiady czwartkowe spotkania ludzi nauki, sztuki i polityki, na których dyskutowano o najważniejszych sprawach państwa w dziedzinie polityki, sztuki itd. Nieoficjalnym organem czwartkowych biesiad był tygodnik Zabawy przyjemne i pożyteczne redagowany przez Adama Naruszewicza.

Slide 18

Rozwój prasy W tym czasie w Polsce istniał już Monitor skierowany głownie do szlachty. Redaktorem pisma był Ignacy Krasicki. Publikowali w nim m.in. Stanisław Konarski, Stanisław Staszic, Jan Ursyn Niemcewicz, Hugo Kołłątaj. W tym czasie pojawił się również inny nośnik idei oświeceniowych Teatr Narodowy (1779) kierowany przez Wojciecha Bogusławskiego. Idee też realizowała w oświacie Komisja Edukacji Narodowej.

Slide 19

KONIEC