Narządy zmysłów

Zobacz slidy

Treść prezentacji

Slide 1

NARZĄDY ZMYSŁÓW

Slide 2

NARZĄD WZROKU Wśród narządów zmysłów najbardziej złożony jest narząd wzroku. Jest on przystosowany do odbierania wrażeń wzrokowych w najrozmaitszych warunkach. Widzimy zarówno w południe, jak i o zmierzchu, a nawet w nocy, dzięki urządzeniu regulującemu ilość światła, wpadającego do wnętrza oka. Rozróżniamy szereg barw o bogatej skali odcieni, co prawda jedynie przy należytym oświetleniu: o zmierzchu tracimy tę zdolność. Dzięki specjalnej budowie oka widzimy wyraźnie przedmioty bliskie i dalekie. Mamy zdolność widzenia przestrzennego (stereoskopowego), jak również możemy ocenić odległość oglądanych przedmiotów. Dalej, dzięki wybitnej ruchliwości gałki ocznej, możemy oglądać szybko poruszające się przedmioty, duże obrazy, nie mieszczące się w jednym polu widzenia itp. Do tych rozmaitych czynności narząd wzroku ma specjalne urządzenia. Oko, gałka oczna, jest receptorem fal elektromagnetycznych o długości fali od fioletu do czerwieni. Składa się ze ścian i układu załamującego promienie (oko jako układ optyczny), z błony światłoczułej, pęczka włókien nerwowych, który przewodzi bodźce z tej błony do ośrodków w mózgu.

Slide 3

BUDOWA OKA

Slide 4

ROGÓWKA (COMEA) Błona przezroczysta nie posiadająca unaczynienia, położona jest centralnie, z przodu i uwypuklona jak szkiełko zegarkowe. Przez rogówkę przechodzą promienie świetlne, które dzięki jej wypukłości zostają załamane. Załamywanie promieni świetlnych, przechodzących przez poszczególne ośrodki oka, jest konieczne, aby zostały one odebrane przez siatkówkę. Rogówka ma kilkakrotnie większą zdolność załamywania promieni słonecznych od soczewki. Nie posiada ona własnych naczyń krwionośnych ani limfatycznych. Odżywianie rogówki odbywa się przez przesączanie płynów ze struktur sąsiednich. Rogówka jest bardzo wrażliwa na ból. Wszelkie ciała obce odczuwane są wyraźnie przez zakończenia nerwowe, których znajduje się w rogówce kilkadziesiąt tysięcy. Tak u dzieci jak i u dorosłych należy ochraniać rogówkę przed urazami i ciałami obcymi. Każde ciało obce, które dostanie się do rogówki, należy usunąć jak najszybciej. Pozostawienie go mimo boleści w rogówce na dłużej np. na kilka dni, grozi wystąpieniem zmian zapalnych, zmniejszających nieraz w dalszym następstwie nieodwracalnie przezierność rogówki, a zatem możliwość normalnego ostrego widzenia.

Slide 5

TWARDÓWKA (SCLERA) Jest najbardziej zewnętrzną, nieprzejrzystą częścią oka. Zbudowana jest z białawej błony włóknistej łącznotkankowej. Twardówka jest bardzo mocna, utrzymuje stały, kulisty kształt gałki ocznej. W przedniej części oka przechodzi w rogówkę, z tyłu w pochewkę nerwu ocznego. Obejmuje 45 powierzchni gałki ocznej. U dzieci zabarwienie twardówki jest niebieskawo białawe, a u osób starszych wskutek odkładania się tłuszczu żółtawe. Chroni ona oko przed niezbyt silnymi urazami mechanicznymi. Do niej przyczepiają się mięśnie oczne poruszające gałką. W tylnej części przechodzą przez twardówkę nerwy i naczynia tętnicze, doprowadzające krew, oraz naczynia żylne odprowadzające krew z gałki ocznej. Twardówka jest najgrubsza (ok. 2 mm) w okolicy wyjścia nerwu wzrokowego. W miejscu wyjścia nerwu wzrokowego wygląda ona jak sito, przez którego oczka przechodzą pączki włókien nerwowych. Przednią część twardówki pokrywa spojówka gałkowa (tunica conjuctiva), która przechodzi w spojówkę powiekową. W miejscu przejścia powstaje w części górnej załamek spojówki górny oraz w części dolnej załamek spojówki dolny. Obydwie spojówki i załamek tworzą worek spojówkowy. W przypadku stanów zapalnych, szczególnie łatwo występujących u dzieci wskutek częstego pocierania oka brudnymi palcami, dochodzi do nastrzyknięcia i zaczerwienienia spojówki. W stanach zapalnych spojówki może również pojawić się, szczególnie po nocy, wydzielina ropna, która jest zakaźna. Stanów zapalnych spojówek oraz brzegów powiek nie należy lekceważyć, powinny one być leczone przez lekarza okulistę.

Slide 6

NACZYNIÓWKA (CHOROIDEA) Naczyniówka - jest tylną częścią błony naczyniowej. W jej obrębie znajduje się gęsta sieć naczyń tętniczych i żylnych. Ma znaczenie odżywcze dla siatkówki. Ku przodowi przechodzi w ciało rzęskowe ( odpowiedzialne za uwypuklanie soczewki zwiększenie kąta załamania promieni słonecznych ) i tęczówkę, określana łącznie z nimi jako błona naczyniowa lub środkowa oka.

Slide 7

CIAŁO RZĘSKOWE Ciało rzęskowe jest to twór w kształcie pierścienia, który powstaje z przedniego odcinka błony naczyniowej. Ciało rzęskowe leży między tęczówką i rąbkiem zębatym siatkówki Pierścieniowate ciało rzęskowe otacza soczewkę, która jest umocowana do jego brzegów licznymi cienkimi nićmi łącznotkankowymi, tworzącymi obwódkę rzęskową soczewki. Powierzchnia zewnętrzna ciała rzęskowego przylega do twardówki, wewnętrzna jest skierowana do ciała szklistego, wypełniającego gałkę oczną. Na powierzchni tylnej ciała rzęskowego leży promienisto szereg drobnych fałdów (70-80) wysokości 0,6-0,8 mm, długości około 2 mm. Są to wyrostki rzęskowe, w których występują liczne naczynia krwionośne. W skład ciała rzęskowego wchodzą również włókna mięśniowe gładkie, które leżąc na jego obwodzie przebiegają okrężnie i południkowe, tworzą one mięsień rzęskowy, który odgrywa zasadniczą rolę w procesie akomodacji oka.

Slide 8

TĘCZÓWKA (IRIS) Tęczówka - jest umięśnioną częścią błony naczyniowej otaczającej otwór nazywany źrenicą. Tęczówka ma kształt krążka. Stanowi ona wysuniętą najbardziej ku przodowi część środkowej błony gałki ocznej. Dzięki zawartemu w niej pigmentowi jest kolorowa. Kolor tęczówki zależy od ilości pigmentu w jej przedniej warstwie, tzw. zrębie (gdy b. dużo tęczówka brązowo czarna), oraz w tworzącym jej tylną powierzchnię nabłonku barwnikowym (gdy prześwieca przez zrąb tęczówka niebieska). Mięśnie tęczówki pozwalają na zwiększanie lub zmniejszanie dopływu światła przez regulację wielkości źrenicy. c. W środku tego krążka znajduje się otwór zwany źrenicą, który umożliwia przechodzenie promieni świetlnych do wnętrza oka. Źrenica (pupilla) ustawiona jest w płaszczyźnie czołowej przed soczewką. Odruchowe zwężanie się i rozszerzanie źrenicy pod wpływem światła, zachodzące wskutek skurczów mięśni gładkich tęczówki, warunkuje regulację dopływu światła do wnętrza oka ( tęczówka pełni tu podobną rolę jak przesłona w aparacie fotograficznym). Średnica źrenicy wynosić może od 3 do 6 mm. Mięśnie gładkie źrenicy unerwione są przez nerwy autonomiczne. Proces rozszerzania i zwężania źrenic zachodzi bez udziału naszej woli. Przystosowanie do widzenia w różnych warunkach w ciemności albo w bardzo silnym oświetleniu nazywamy adaptacją oka. (obecnie profesjonalne aparaty fotograficzne wyposażone są w obiektywy, które podobnie jak oko analizują oświetlenie i odpowiednią dostosowują ustawienie soczewek).

Slide 9

SIATKÓWKA (RETINA) Błona wewnętrzna gałki ocznej, światłoczuła. Jej zadaniem jest odbieranie wrażeń świetlnych. Składa się z dziesięciu warstw (od zewnątrz): a. warstwę barwników siatkówki b. warstwę nerwowo nabłonkową c. błonę graniczną zewnętrzną d. warstwę jądrzastą zewnętrzną e. warstwę splotowatą zewnętrzną f. warstwę jądrzastą wewnętrzną g. warstwę splotowatą wewnętrzną h. warstwę zwojową nerwu wzrokowego i. warstwę włókien nerwowych j. błonę graniczną wewnętrzną Warstwa nerwowo nabłonkowa (stratum neuroepitheliae) jest właściwym narządem odbiorczym. Pozostałe warstwy służą tylko do przewodzenia bodźców. Warstwa nerwowo nabłonkowa składa się z: czopków (ok. 7 mln.) - receptory wzroku wrażliwe na barwy pręcików (ok. 125 mln.)- receptory wzroku wrażliwe na słabe bodźce świetlne (odróżniają tylko odcienie szarości). Biorą one udział w widzeniu o zmroku. Na siatkówce znajduje się plamka żółta, będąca miejscem o największym skupieniu czopków i z tego powodu cechuje się największą wrażliwością na barwy i światło. Nieco niżej znajduje się plamka ślepa miejsce pozbawione komórek światłoczułych i dlatego niewrażliwe na światło. Impulsy powstałe w komórkach czopkowych i pręcikowych zostają najpierw przetworzone w siatkówce, a następnie przekazywane nerwem wzrokowym do mózgowia. Czułość siatkówki jest b. wysoka - reaguje na kilka fotonów.

Slide 10

SOCZEWKA (LENS) Soczewka jest zawieszona na włóknach (zw. więzadełkami Zinna lub obwódką rzęskową), które ją umocowują do pierścieniowatego ciała rzęskowego. Umieszczona jest za tęczówką. Zadaniem soczewki jest dalsze załamywanie promieni przechodzących przez źrenicę. Soczewka podobnie jak rogówka jest przeźroczysta, ma torebkę zewnętrzną, obejmujące przezroczyste masy białkowe. W wieku starszym masy te mogą ulegać zmętnieniu i wtedy mówimy o zaćmie, czyli katarakcie. Zmętniałem masy soczewkowe uniemożliwiają prawidłowe widzenie. Operacyjne usunięcie soczewki przywraca po zastosowaniu odpowiednich szkieł korekcyjnych zdolność widzenia. Składa się z: torebki (capsule) - cienka jednorodna błona, kory (cortex) i jądra (nucleus) składających się z ułożonych w skomplikowany sposób, wydłużonych komórek - włókien soczewki. Soczewka ma dwie wypukłe powierzchnie - przednią i tylną. Zmianę uwypuklenia soczewki powodują skurcze mięśnia rzęskowego przez napinanie włókien obwódki rzęskowej. Jej kształt powoduje to, że ma dużą zdolność załamywania promieni świetlnych wpadających do oka. Jeśli wyobrazimy sobie soczewkę jako owoc, to torebka jest jego skórką, kora jego miąższem, a jądro pestką. Ostre widzenie na bliższą lub dalszą odległość jest normalnie regulowane przez dwuwypukłą soczewkę, odbywa się ono odruchowo, samoczynnie. Gdy soczewka ulega uwypukleniu (pogrubieniu), wtedy silniejsze jest załamywanie promieni świetlnych i umożliwione widzenie z bliska, natomiast wówczas, gdy soczewka ulega spłaszczeniu, możliwe jest widzenie z daleka. Ta zdolność przystosowania oka do widzenia z bliska i z daleka nazywana jest akomodacją oka, czyli nastawnością. Jest ona zależna przede wszystkim od soczewki. Dzięki niej człowiek widzi przedmioty położone w różnej odległości od oka.

Slide 11

NARZĄDY DODATKOWE OKA Powieki - [ są to tzw. ruchome części miękkie twarzy pokrywające od przodu gałkę oczną. Stanowią - zarówno powieka górna, jak i dolna - część aparatu ochronnego oka. Powierzchnia zewnętrzna, skórna powieki przechodzi na wolnym jej brzegu w powierzchnię wewnętrzną spojówkę. Skóra powieki jest cienka, zawiera gruczoły łojowe i potowe. Za tkanką podskórną znajdują się mięśnie powiek - ścięgno mięśnia dźwigacza powieki górnej oraz część mięśnia okrężnego oka. Natomiast za warstwą mięśniową jest tarczka powiekowa, nadająca powiece określoną sztywność. Brzegi powiek zawierają rzęsy. Spojówka (worek spojówkowy) jest cienką, delikatną błoną śluzową, która wyściela tylną powierzchnię obu powiek. Przechodzi ona następnie na gałkę oczną aż do rogówki, tworząc przy przejściu fałdy, zwane załamkami górnym i dolnym. Spojówka jest ściśle zrośnięta z podłożem tylko w jej części tarczkowej, w załamkach posiada fałdy, a na powierzchni gałkowej jest lekko przesuwalna. Daje to możliwość swobodnych ruchów gałki ocznej. Słabe unerwienie czuciowe spojówki pozwala na jej dotykanie i usuwanie niektórych ciał obcych z jej powierzchni bez stosowania kropli znieczulających (w przeciwieństwie do silnie unerwionej rogówki). Gruczoł łzowy - znajduje się w górno - bocznej części oczodołu. Wydziela nieprzerwanie płynną wydzielinę - łzy mające za zadanie oczyszczać powierzchnię oka z zabrudzeń i nawilżać ją. Każde oko ma jeden duży gruczoł łzowy oraz kilka mniejszych gruczołów, położonych wzdłuż tarczki powiekowej. Gruczoły łzowe wydzielają płyn łzowy, który powoduje zraszanie przednich warstw oka: rogówki i spojówki gałkowej. Płyn łzowy składa się z 99 z wody oraz niewielkich ilości chlorku sodu (NaCl), oraz substancja chemiczna zwana lizozymem, która ma właściwości bakteriobójcze.

Slide 12

DZIAŁANIE OKA Światło wpadające do oka biegnie przez rogówkę, komorę przednią oka, soczewkę i ciało szkliste, by zakończyć swą podróż na siatkówce wywołując wrażenie wzrokowe przekazywane do mózgu za pośrednictwem nerwów łączących się w nerw wzrokowy. Rogówka, wraz z cieczą wodnistą, soczewką i ciałem szklistym, stanowią układ skupiający promienie świetlne tak, by na siatkówce pojawiał się ostry obraz obserwowanego przedmiotu i dawał jak najostrzejsze wrażenie wzrokowe. Dlatego też soczewka ma możliwość zmiany swojego kształtu, a co za tym idzie mocy optycznej. Pozwala to na ogniskowanie na siatkówce przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach od oka. Zdolność tę nazywamy akomodacją. Ostre widzenie uzyskiwane jest wtedy, gdy ognisko obrazowe pokrywa się z siatkówką. W przypadku, gdy oko nie jest w stanie zogniskować światła dokładnie na siatkówce mówimy o wadach wzroku. Moc optyczna oka nieakomodującego wynosi około 60 dioptrii, przy czym około 23 tej mocy przypada na rogówkę. Do soczewki ocznej przylega tęczówka spełniająca rolę przysłony aperturowej kurczącej się pod wpływem bodźców świetlnych co powoduje zmianę średnicy źrenicy wejściowej oka. Tęczówka ma zdolność do zmiany apertury wejściowej oka w zakresie od 8 mm w ciemności do 2 mm przy intensywnym oświetleniu. Układ optyczny z pewnym przybliżeniem uważać można za centryczny. Środki krzywizn rogówki i soczewki leżą na prostej zwanej osią optyczną oka. Występuje jednak rozbieżność osi optycznej i osi widzenia, która jest wynikiem przesunięcia dołka środkowego poza oś optyczną oka. W efekcie występuje obrót osi widzenia względem osi optycznej średnio o około 5 stopni. Siatkówka jako odbiornik promieniowania elektromagnetycznego zbudowana jest z dwóch rodzajów komórek światłoczułych: czopków i pręcików połączonych za pomocą nerwów z mózgiem. Czopki o względnie niskiej czułości przeznaczone są do obserwacji przy świetle dziennym. Ich maksymalne zagęszczenie występuje w dołku środkowym. Jeśli zatem obraz obserwowanego przedmiotu znajdzie się dokładnie w tym obszarze uzyskujemy wtedy najlepsza zdolność rozdzielczą. Wraz ze spadkiem natężenia światła wpadającego do oka rośnie średnica źrenicy. W momencie, gdy czułość czopków jest niewystarczająca do prowadzenia obserwacji, mimo dużych wymiarów źrenicy, funkcję receptorów przejmują pręciki. Pręciki znajdują się poza dołkiem środkowym, a największe ich zagęszczenie znajduje się w odległości kątowej 15 stopni od jego środka (dlatego widzenie nocne nazywamy widzeniem peryferyjnym). Przy dużym natężeniu światła pręciki chronione są przed nadmiarem światła przy użyciu specjalnego barwnika. Jego działanie możemy zaobserwować przechodząc z ciemnego pomieszczenia do jasnego lub odwrotnie (efekt olśnienia). Proces przystosowania wzroku do warunków oświetlenia nazywamy adaptacją. W miejscu gdzie połączenia nerwowe elementów światłoczułych z mózgiem tworzą wspólny nerw wzrokowy powstaje plamka ślepa pozbawiona zupełnie czopków i pręcików. Jeśli obraz przedmiotu obserwowanego znajdzie się w tym miejscu wrażenie wzrokowe nie zostanie odebrane i obserwator nie zauważy tego przedmiotu. Wrażenie barwy Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje receptorów. Odwzorowują one odpowiednio światło czerwone, zielone i niebieskie. Sygnały odbierane przez mózg od tych receptorów bezpośrednio wpływają na to jaki kolor widzimy. Wymieszanie światła czerwonego, zielonego i niebieskiego w takich samych proporcjach daje nam światło białe. Czerwone i zielone światło oddaje wrażenie koloru żółtego, czerwone i niebieskie magenty, niebieskie i zielone cyjanu. Czerwień, zieleń i niebieski nazywamy barwami podstawowymi. Kolejne trzy to barwy drugorzędne. Zmieszanie barw podstawowych i drugorzędnych w idealnie równych proporcjach daje nam światło białe, zmieszanie zielonego i odpowiedniej ilości magenty da nam również światło białe.

Slide 13

SŁUCH Ucho służy do odbierania wrażeń słuchowych, jak również odpowiada za utrzymanie równowagi. Ucho ludzkie odbiera dźwięki z zakresu częstotliwości: od 16 Hz do 20 kHz (drgań na sekundę), o natężeniu od 0 do 120 dB. Ucho zewnętrzne i środkowe odpowiedzialne są za przewodzenie dźwięku natomiast ucho wewnętrzne odbiera dźwięki. Dalej dźwięk biegnie przez nerw słuchowy oraz drogę słuchową, aż do ośrodka słuchu który znajduje się w korze mózgowej w płacie skroniowym.

Slide 14

UCHO ZEWNĘTRZNE MAŁŻOWINA USZNA część ucha zewnętrznego odpowiedzialna za pobieranie bodźców akustycznych ze środowiska zewnętrznego. Pobrane dźwięki przekazuje dalej do przewodu słuchowego zewnętrznego. Małżowina jest owalną, powyginaną chrząstką, pokrytą skóra. Pomiędzy chrząstka a skórą znajdują się szczątkowe mięsnie poprzecznie prążkowane , jak np: mięsień skrawka i mięsień przeciwskrawka. Jedynie dolna część małżowiny usznej nie jest wzmocniona zrębem chrzęstnym i nosi miano płatka małżowiny usznej. Brzeg wolny małżowiny usznej odgięty ku stronie bocznej nosi miano rąbka. Więzadła uszne umocowują chrząstkę małżowiny do kości skroniowej. PRZEWÓD SŁUCHOWY ZEWNĘTRZNY jest to część ucha zewnętrznego odpowiedzialna za przekazywanie dźwięków pobranych z otoczenia przez małżowinę uszną. Jest wygięty w kształcie litery S . Wygięcia przewodu przebiegają w płaszczyźnie poziomej i czołowej. Długość przewodu słuchowego zewnętrznego wynosi około 2,5 cm, średnica około 0,5 cm . Rozpoczyna się otworem słuchowym zewnętrznym a kończy błoną bębenkową. Składa się z części chrzęstnej bocznej zawierającej włosy oraz gruczoły woszczynowe i części kostnej przyśrodkowej pozbawionej włosów, która kończy się pierścieniem włóknistym błony bębenkowej.

Slide 15

UCHO ŚRODKOWE Ucho środkowe składa się z jamy bębenkowej, błony bębenkowej, kosteczek słuchowych, trąbki słuchowej, jamy i komórek sutkowych. Błona składa się z 3 warstw: zewnętrznej którą stanowi skóra, środkowej czyli blaszki właściwej błony oraz wewnętrznej pokrytej błoną śluzową jamy bębenkowej. Znajduje się w kości skroniowej i ma kolor perłowoszary. Od strony wewnętrznej przyczepia się do niej młoteczek. Jama bębenkowa to niewielka przestrzeń wypełniona powietrzem. Wyściełana jest błoną śluzową i ma 6 ścian: górną zwaną stropem jamy, dolną czyli dno, przyśrodkową inaczej ściana błędnikowa na której znajdują się dwa okienka przedsionka i ślimaka, boczna utworzona przez błonę bębenkową, przednia szyjno-tętnicza oraz tylna zwana sutkową. Kosteczki słuchowe znajdują się w górnej części jamy bębenkowej.

Slide 16

UCHO ŚRODKOWE C.D. Kosteczki słuchowe - młoteczek ma kształt maczugi, dzieli się na głowę i rękojeść którą zrośnięty jest z błoną bębenkową. Z drugiej strony łączy się z kowadełkiem, ono natomiast łączy się dalej ze strzemiączkiem, strzemiączko zaś zamyka okienko przedsionka. Zadaniem kosteczek jest wzmocnienie drgań błony bębenkowej i doprowadzenie ich do ucha wewnętrznego. Trąbka słuchowa (Eustachiusza) - to kanał łączący ucho środkowe(jamę bębenkową) z gardłem, mająca na celu wyrównanie ciśnienia między uchem środkowym a środowiskiem zewnętrznym. Rozpoczyna się w przedniej ścianie jamy, biegnie ku dołowi do ujścia gardłowego trąbki. Składa się w znacznej części z chrząstki lecz część boczna jest kostna. Granicę chrząstki i kości stanowi cieśń. Zatoki boczne - w okolicach wyrostka sutkowatego to tzw. komórki sutkowe. W miejscu przejścia jamy bębenkowej w komórki sutkowe znajduje się większa przestrzeń, zwana jamą sutkową. Jama jak i komórki sutkowe wyścielone są błoną śluzową.

Slide 17

UCHO WEWNĘTRZNE Ucho wewnętrzne nazywane jest również błędnikiem, odpowiada za słuch oraz równowagę. Wyróżnia się w nim błędnik kostny i błoniasty.

Slide 18

BŁĘDNIK KOSTNY Błędnik kostny składa się z przedsionka(część środkowa), oraz z przewodu słuchowego wewnętrznego. Przedsionek jest zamknięty przez strzemiączko na ścianie bocznej gdzie znajduje się okienko ślimaka. Ściana przyśrodkowa tworzy dno przewodu wewnętrznego, i posiada wgłębienia dla łagiewki i woreczka. Z przodu przedsionek łączy się ze ślimakiem, a od tyłu uchodzą pięcioma otworami trzy kanały półkoliste. Kanały półkoliste: przedni, tylny, boczny są ustawione w prostopadłych do siebie 3 płaszczyznach. Przedni ma jedną odnogę pozostałe dwie, które wychodzą przez przedsionek i po zatoczeniu koła wracają do niego. Kanał przedni posiada jedną odnogę ponieważ łączy się ona z taką samą odnogą kanału tylnego.

Slide 19

ŚLIMAK Ślimak ma kształt muszli ślimaka winniczka, składa się z części chrzęstnej i kostnej. Oś długą ślimaka tworzy wrzecionko wokół którego owija się 2,5 zakrętu kanału spiralnego ślimaka. Kanał spiralny jest podzielony na dwie części zwane schodami(przedsionka i bębenka) poprzez dwie blaszki spiralną kostną oraz podstawną. Schody przedsionka i bębenka komunikują się z jamą bębenkową przez okienko ślimaka, łączą się ze sobą w obrębie osklepka ślimaka w tzw. szparę osklepka.

Slide 20

BŁĘDNIK BŁONIASTY Błędnik błoniasty objęty jest przez błędnik kostny. Składa się z łagiewki, woreczka, przewodów: półkolistych, ślimakowego, śródchłonkowego. Łagiewka i woreczek znajdują się w przedsionku błędnika kostnego. Łagiewka łączy się z 3 przewodami półkolistymi, woreczek z przewodem ślimakowym. Przewody wraz z woreczkiem i łagiewką maja bardzo cienkie, przezroczyste ściany. W niektórych miejscach ściana ta ulega małemu zgrubieniu. Ściana wewnętrzna pokryta jest nabłonkiem jednowarstwowym przekształcającym się w nabłonek zmysłowy. W nim znajdują się mikroskopijne kamyczki błędnikowe, które przemieszczają się przy ruchach głowy, i w ten sposób informują o zmianie jej położenia. Przewód ślimakowy leży w kostnej części kanału spiralnego ślimaka. Przyczepia się do blaszki podstawnej i przeciwległej ściany kanału. W przekroju poprzecznym ma kształt trójkątny i owija się dookoła wrzecionka. Początek przewodu nazywany jest kątnicą przedsionkowa, koniec kątnicą osklepkową. Ścianę zewnętrzną przewodu tworzy wyściółka łącznotkankowa, ściana przedsionkowa odchodzi od blaszki spiralnej i dochodzi do ściany zewnętrznej. Ostatnia ściana zwaną bębenkową, która stanowi przedłużenie blaszki spiralnej kostnej przymocowuje się do ściany zewnętrznej jako blaszka podstawna. Na ścianie bębenkowej znajduje się narząd odbiorczy słuchu czyli narząd spiralny Cortiego.

Slide 21

BUDOWA UCHA

Slide 22

JAKI JEST MECHANIZM SŁYSZENIA ? Fala dźwiękowa docierając do ucha powoduje drganie błony bębenkowej, które jest dalej przenoszone przez kosteczki słuchowe. Ich głównym zadaniem jest zwiększenie siły drgań fali. Biegnie ona do ślimaka wywołując zmiany ciśnienia w wypełniającym go płynie. Zmiany podrażniają komórki rzęsate które za pośrednictwem włókien nerwowych przekazują informacje do mózgu w postaci impulsów elektrochemicznych. Mózg posiada zdumiewającą właściwość, nie poznaną jeszcze do końca rozpoznawania barwy dźwięku i analizy tonów harmonicznych. Dzięki temu odróżnimy dźwięk skrzypiec od trąbki, mimo, że mogą one wydawać dźwięki o jednakowej częstotliwości. Nasze ucho jest zdolne do odróżnienia około 1500 oddzielnych tonów. Dzieje się to dzięki pracy specjalnych mięśni współpracujących z kosteczkami. Jeżeli do ucha wpadnie głośny dźwięk, mięśnie te w ciągu 0,01 sekundy kurczą się, ograniczając ruch kosteczek co zapobiega uszkodzeniom słuchu. Kiedy mówimy, mózg wysyła impulsy do tych mięśni, które ograniczają wtedy czułość naszego słuchu, przez co nasza mowa nie brzmi dla nas zbyt głośno. Nasz narząd słuchu potrafi także wyłowić pożądane przez nas sygnały, np. potrafimy rozmawiać z drugą osobą mimo otaczającego nas gwaru. Sygnały są odbierane przez lewą i prawą stronę tzw. kory słuchowej w mózgu. Każda ze stron otrzymuje sygnały z obu uszu. Ośrodki przetwarzające mowę znajdują się w lewej części kory słuchowej. Z kolei podczas słuchania muzyki aktywna jest prawa strona kory słuchowej.

Slide 23

W JAKI SPOSÓB USZY PRZYCZYNIAJĄ SIĘ DO UTRZYMANIA RÓWNOWAGI? Każde ucho wewnętrzne posiada 3 przewody półkoliste ułożone w prostopadłych do siebie 3 płaszczyznach. Każdy z przewodów łączy się z łagiewką, a przed miejscem połączenia rozszerza się, tworząc część nazywaną bańką. W tej bańce znajdują się komórki zmysłowe pokryte galaretowatą masą, tworzącą tzw. osklepek. Komórki te odpowiadają w błędniku za rejestrację przyśpieszeń kątowych. Takie same komórki zmysłowe znajdują się również w łagiewce i w woreczku. W odróżnieniu od baniek przewodów półkolistych, galaretowata masa, która te komórki przykrywa zawiera dodatkowo drobne kamyczki błędnikowe. Receptory zmysłu równowagi w łagiewce i woreczku maja zdolność do rejestrowania przyspieszeń liniowych - komórki łagiewki w poziomie, a woreczka w kierunku pionowym. Impuls odbierany przez ucho wewnętrzne ma charakter mechaniczny i zostaje zamieniony na elektryczny aby mógł dotrzeć do mózgu.

Slide 24

WĘCH Znaczenie narządu węchu u człowieka: ostrzeganie o niebezpiecznych substancjach w otoczeniu, zagrażających życiu i zdrowiu (dym, gazy trujące), lokalizacja źródła niebezpiecznego lub nieprzyjemnego zapachu, dobór właściwych pokarmów (ich jakości świeżość) oraz utrzymywanie na odpowiednim poziomie fizjologicznego łaknienia, udział w procesie wydzielania śliny i soku żołądkowego pod wpływem przyjemnych zapachów żywności, ostrzeganie o niebezpiecznych substancjach w otoczeniu, zagrażających życiu i zdrowiu (dym, gazy trujące), lokalizacja źródła niebezpiecznego lub nieprzyjemnego zapachu, dobór właściwych pokarmów (ich jakości świeżość) oraz utrzymywanie na odpowiednim poziomie fizjologicznego łaknienia, udział w procesie wydzielania śliny i soku żołądkowego pod wpływem przyjemnych zapachów żywności, ważny udział w percepcji wrażeń smakowych, tworzenie uczucia pełnego komfortu psychicznego,

Slide 25

WĘCH CD. wpływ na jakość życia dzięki odczuwaniu i ocenie zapachów otaczającej człowieka przyrody, źródło przeżyć i odczuć estetycznych, zachowań emocjonalnych i seksualnych, samokontrola stanu higienicznego (zapach wydalin, potu itd.), droga docierania istotnych informacji społecznych (rozpoznanie matki, odruch ssania u dzieci) sprawny narząd węchu jest niezbędny w wykonywaniu niektórych zawodów (kiperzy, kucharze, farmaceuci, strażacy, pracownicy laboratoriów chemicznych). Zmysł powonienia odgrywa niezwykle ważną rolę w odbiorze wrażeń smakowych. Wraz z utratą węchu tracimy zdolność pełnego odczuwania smaku. Można to zaobserwować nawet przejściowo w okresie infekcji wirusowej z towarzyszącą niedrożnością nosa. Funkcje zmysłu powonienia możemy podzielić na podstawowe: wykrywanie zapachu w otoczeniu, węszenie, określenie natężenia substancji będącej źródłem zapachu i wartościowanie, oraz funkcje wyższe: nauka rozróżniania zapachów i ich identyfikacja, zapamiętywanie zapachów i integracja różnych zapachów.

Slide 26

BUDOWA NARZĄDU WĘCHU Zmysł węchu (zmysł powonienia) to część błony śluzowej jamy nosowej w górnej części tej jamy, zwana błoną węchową, w której znajdują się między komórkami nabłonkowymi komórki dwubiegunowe. Jedna wypustka takiej komórki zaopatrzona we włoski węchowe zwrócona jest na powierzchnię błony śluzowej, a druga jako neuryt (akson) przechodzi do mózgu. Pęczki tych ostatnich tworzą tzw. nitki węchowe przechodzące przez blaszkę sitową kości sitowej do jamy czaszki, gdzie kończą się w ośrodkach węchowych w mózgu. Zmysł umożliwia rozpoznawanie niektórych lotnych substancji chemicznych znajdujących się w otoczeniu (odzwierciedlający zapachy). Receptory węchowe są w stanie wykryć pewne substancje nawet przy ich minimalnej obecności w otoczeniu (np. sztuczne piżmo).Istnieje kilka teorii (np. teoria absorpcji promieni podczerwonych, teoria polarności cząsteczki, teoria składu chemicznego i inne), próbujących wyjaśnić sposób odbioru bodźców węchowych, brak jednak pewności co do ich prawdziwości. Różnica między smakiem a węchem nie zawsze jest wyraźna. Kiedy nam, ludziom, jest zimno, często mamy trudności z wyczuwaniem smaku. Jest to spowodowane tym, że nasze nosy są blokowane i zapachowe cząsteczki z naszych ust nie mogą dotrzeć do komórek czuciowych węchu znajdujących się z tyłu komory nosowej: to, co określamy jako smak, stanowi kombinację zapachu i smaku.

Slide 27

DROGA IMPULSÓW Z NABŁONKA WĘCHOWEGO I neuron czuciowy aksony komórek węchowych, które kończą się synapsami w opuszce węchowej na dendrytach komórek mitralnych, tworząc kłębuszek węchowy. II neuron czuciowy komórki mitralne. Ich aksony biegną przez pasmo węchowe do trójkąta węchowego i istoty dziurkowanej przedniej. III neuron w strukturach zaliczanych do węchomózgowia: 1. Zakręt hipokampa 2. Zakręt gruszkowaty 3. guzek węchowy 4. jądro węchowe przednie 5. ciało migdałowate Od guzka węchowego przedniego i od przegrody biegną aksony eferentne do kłębuszków węchowych. Aksony eferentne kończą się w kłębuszkach na neuronach pośredniczących, hamujących przewodzenie impulsów aferentnych przez komórki mitralne. Dzięki temu sprzężeniu zwrotnemu impulsacja węchowa z nabłonka węchowego jest hamowana również w opuszce węchowej

Slide 28

PERCEPCJA WĘCHOWA Kręgowce mają zdolność wykrywania i identyfikowania prawie każdej substancji o dostatecznej lotności i odpowiednim ciśnieniu cząstkowym. Człowiek reaguje na ponad 100 tys. naturalnych i sztucznych zapachów, a przeciętnie odczucie zapachu daje 1012 cząstek wonnych w 1 ml wdychanego powietrza. Jedynie ok. 2 substancji wonnej dociera do nabłonka węchowego (jest to swoista forma obrony receptora węchowego), a do pobudzenia pojedynczej komórki wystarcza mniej niż 10 molekuł wonnych. W warstwie wodnistej śluzu następuje rozpuszczenie molekuł hydrofobnych, co zwiększa ich koncentrację. Jest to pierwszy mechanizm wzmacniania sygnału węchowego. Proteina wiążąca substancję wonną (OBP odorant binding protein) jest wydzielana przez gruczoły Bowmanna i stanowi ok. 1 białek warstwy śluzowej. Po związaniu molekuły wonnej z receptorem białkowym rzęsek pierwszego neuronu następuje usuwanie zbędnych molekuł poprzez odpływ śluzu, degradację enzymatyczną w komórkach podporowych i przenikanie do przestrzeni międzykomórkowej i do układu naczyniowego.

Slide 29

IDENTYFIKACJA JAKOŚCI BODŹCÓW WĘCHOWYCH Receptory węchowe są ogromną rodziną białek, kodowaną przez ponad 1000 genów. Aktywacja receptora odbywa się poprzez przyłączenie się do niego liganda (cząsteczki zapachowej) i prowadzi do aktywacji błonowego enzymu, cyklazy adenylanowej za pośred. jednej z podjednostek białka G. Aktywność cyklazy adenylanowej prowadzi do zwiększenia się w komórce stężenia cząsteczek cyklicznego adenozynomonofosforanu oraz otwarcia zależnych od cAMP błonowych kanałów jonowych. Otwarcie kanałów powoduje napływ do komórki kationów sodowych i w konsekwencji powstanie potencjału czynnościowego w neuronie węchowym. W rezultacie tego powstaje depolaryzujący potencjał generatorowy, którego amplituda zależy od stężenia substancji zapachowej. W każdym neuronie receptorowym węchu ekspresji ulega tylko jeden rodzaj receptorów substancji zapachowych, a każdy receptor ma zdolność wiązania, z różnym powinowactwem, kilku spokrewnionych substancji zapachowych.

Slide 30

CZĘŚĆ OŚRODKOWA UKŁADU WĘCHOWEGO Analizując miejsca w układzie nerwowym, gdzie dochodzą sygnały z komórek węchowych, możemy snuć przypuszczenia na jakie sfery naszych czynności (w tym również odruchowych) wpływ mają odbierane bodźce węchowe. Neurony III rzędu trójkąta węchowego przekazują impulsy węchowe do węchomózgowia, czyli do kory przyśrodkowej powierzchni półkul, do zakrętu hipokampa i jądra migdałowatego (w głębi płata skroniowego). Część sygnałów z receptorów węchowych dociera do kory, gdzie występuje świadoma percepcja węchowa, a część do układu limbicznego, wywołując zmiany w zachowaniu behawioralnym i orientację przestrzenną. Poprzez oddziaływanie na wzgórze i podwzgórze bodźce węchowe wpływają na układ dokrewny. Węch odgrywa większą rolę u człowieka niż dotąd powszechnie sądzono, wpływając na różne sfery życia i zachowań człowieka.

Slide 31

DOTYK Narządy czucia rozmieszczone są niemal we wszystkich tkankach jako zakończenia wolne lub ciałka krańcowe nerwów. Szczególnie obficie występują one w skórze, która była uważana za jedyny narząd zmysłu dotyku. Wolne zakończenia i ciałka nerwowe znajdujące się w skórze należą do eksteroreceptorów czyli narządów odbierających zmiany środowiska zewnętrznego. Odrębną grupę stanowią proprioreceptory, informujące głównie o zmianach zachodzących w narządach ruchu i zmianach położenia ciała. Ponadto liczne są również interoreceptory znajdujące się w narządach wewnętrznych, rejestrujące zmiany środowiska wewnętrznego. Powyższe zakończenia znajdują się niemal w całym ciele. Drogi czucia powierzchownego i głębokiego przewodzą do kory mózgu impulsy z receptorów rozmieszczonych głównie w skórze oraz narządach ruchu. Powyższe drogi składają się co najmniej z trzech kolejnych neuronów: jednego znajdującego się poza ośrodkowym układem nerwowym (neuron pierwszy, obwodowy) i dwóch leżących w jego obrębie (neuron drugi i trzeci). Włókna neuronu drugiego przechodzą na stronę przeciwległą, wskutek czego impulsy z receptorów docierają głównie do przeciwległej półkuli mózgu.

Slide 32

UKŁAD CZUCIOWY PROWADZĄCY IMPULSY PRZEZ SZNURY TYLNE RDZENIA KRĘGOWEGO (CZUCIE GŁĘBOKIE ORAZ CZUCIE DOTYKU I UCISKU). Drogi czuciowe sznura tylnego (rdzeniowo- opuszkowe) są odgałęzieniami aksonów komórek pozornie jednobiegunowych, znajdujących się w zwojach rdzeniowych. Każda komórka pozornie jednobiegunowa wysyła akson dzielący się w kształcie litery T na dwa rozgałęzienia: obwodowe, które odbiera impulsy z zakończeń czuciowych, i dośrodkowe, wnikające do rdzenia kręgowego. Te ostatnie kończą się w istocie szarej lub wchodzą do sznura tylnego i kierują się ku górze do mózgowia, tworząc drogi wstępujące sznura tylnego. W części szyjnej rdzenia układają się one w pęczki- smukły i klinowaty. Pęczek smukły zawiera włókna pochodzące głównie z kończyny dolnej. W skład zaś pęczka klinowatego wchodzą włókna przewodzące impulsy z kończyny górnej i z szyi. Drogi wstępujące sznura tylnego przewodzą głównie impulsy, które powstają w wyniku zadrażnienia zakończeń czuciowych w ścięgnach oraz stawach. Informują one o ruchach czynnych i biernych, umożliwiając rozpoznawanie ułożenia poszczególnych części ciała nawet bez pomocy wzroku. Pęczki sznura tylnego, jako złożone z aksonów komórek zwojów rdzeniowych, tworzą pierwszy neuron powyższego układu dróg prowadzących impulsy do mózgowia. Oba pęczki kończą się w odpowiednich jadrach rdzenia przedłużonego: smukłym (nucleus gracilis), klinowatym (nucleus cuneatus) i klinowatym dodatkowym (mucleus cuneatus accessorium) Neuron drugi rozpoczyna się z kolei w powyższych jądrach. Ich aksony tworzą wstęgę przyśrodkową (lemniscus medialis). Bezpośrednio po wyjściu z jadra smukłego i klinowatego włókna wstęgi przyśrodkowej przechodzą w rdzeniu przedłużonym na drugą stronę- skrzyżowanie wstęg (decussatio lemniscorum). Wyżej układają się one w zbity pęczek, który w rdzeniu przedłużonym biegnie w pobliżu płaszczyzny pośrodkowej, a w moście przesuwa się do boku. Leżąc ku tyłowi do włókien poprzecznych jego części brzusznej. W śródmózgowiu wstęga przyśrodkowa biegnie bocznie do jadra czerwiennego, kończąc się następnie we wzgórzu, w jego jądrze brzusznym tylno- bocznym. Neuron trzeci. Z komórek jądra brzusznego tylno- bocznego wzgórza wychodzą włókna zdążające do kory czuciowej mózgu. Powyższe włókna wzgórkowo- korowe, zwane promienistością czuciową (radiatio sensoria) wzgórza, biegną przez odnogę tylną torebki wewnętrznej, rozchodząc się następnie wachlarzowato do kory zakrętu zaśrodkowego i tylnej części płacika okołośrodkowego.

Slide 33

UKŁAD CZUCIOWY PROWADZĄCY IMPULS PRZEZ SZNURY PRZEDNIE I BOCZNE RDZENIA KRĘGOWEGO (CZUCIE BÓLU I TEMPERATURY ORAZ CZUCIE DOTYKU I UCISKU). W rdzeniu kręgowym układ ten obejmuje drogi rdzeniowo- wzgórkowe (tractus spinothalamici). Zajmują one dość znaczną część sznura bocznego i przedniego. W sznurze bocznym znajduje się droga rdzeniowowzgórkowa boczna (tractus spinothalamicus lateralis), w sznurze przednim- droga rdzeniowo- wzgórkowa przednia (tractus spinothalamicus anterior) Aksony wchodzące w skład powyższych dróg rozpoczynają się głównie w komórkach rogów tylnych istoty szarej przeciwległej połowy rdzenia, a na drugą stronę przechodzą w spoidle przednim. W każdym segmencie do pęczka włókien rdzeniowo- wzgórkowych, znajdują się w istocie białej, docierają nowe włókna nerwowe, odsuwające na obwód aksony z segmentów niżej położonych. Powstaje w ten sposób charakterystyczny ośrodkowy układ włókien nerwowych. Najbardziej na obwodzie znajdują się włókna przewodzące impulsy z krocza i kończyn dolnych, a głębiej kolejno- tułowia, kończyn górnych i szyi. Drogie rdzeniowo- wzgórkowe biegną ku górze przez rdzeń kręgowy i pień mózgu, dochodząc do wzgórza; cześć włókien kończy się jednak niżej, w tworze siatkowatym- droga rdzeniowo-siatkowa (tractus spinoreticularis) i we wzgórkach górnych blaszki pokrywy- droga rdzeniowo- pokrywowa (tractus spinotectalis). W obrębie pnia mózgu drogę rdzeniowo- wzgórkową nazywamy zwykle wstęga rdzeniową (lemniscus spinalis). Drogi rdzeniowo- wzgórkowe przewodzą zasadniczo impulsy powstające w zakończeniach czuciowych skóry. Uważa się, że droga rdzeniowo- wzgórkowa przednia jest związana z czuciem dotyku i ucisku, a boczna- z czuciem bólu, ciepła i zimna. Komórki rogów tylnych rdzenia i wychodzące z nich drogi rdzeniowo- wzgórkowe boczne tworzą drugi z kolei neuron układu dróg czucia, bólu, ciepła i zimna- układu rozpoczynającego się w zakończeniach czuciowych, a kończącego się w korze mózgu. Neuron pierwszy (obwodowy) stanowią komórki zwojów rdzeniowych wraz z wypustkami. Neuron zaś trzeci, ostatni, powyższego układu dróg to komórki wzgórza i wychodzące z nich aksony wzgórkowo- korowe.

Slide 34

UKŁAD CZUCIOWY PROWADZĄCY IMPULSY Z ZAKRESU TWARZY. Układ powyższy łączy receptory znajdujące się w skórze twarzy i niektórych odcinkach błony śluzowej głowy- z okolica czuciową kory mózgu. Neuron I powyższej drogi tworzy wypustki komórek leżących w zwoju trójdzielnym. Wypustki obwodowe tych komórek dochodzą do odpowiednich receptorów, a wypustki dośrodkowe- do jąder krańcowych nerwu trójdzielnego. Neuron II rozpoczyna się w komórkach jader krańcowych powyższego nerwu i dochodzi przez pień mózgu, jako wstęga trójdzielna, do wzgórza. Neuron III- to komórki jadra brzusznego tylko- przyśrodkowego wzgórza i wychodzące z nich aksony wzgórkowo- korowe.

Slide 35

SMAK DZIĘKI CZEMU ODCZUWAMY SMAK? Kubki smakowe - komórki receptorowe smaku są komórkami nabłonkowymi, ale mają wiele cech komórek nerwowych. Występują w małych skupiskach. Kubki smakowe znajdują się w nabłonku: A. języka, B. podniebienia C. gardła D. nagłośni E. górnej części przełyku Kubek smakowy zawiera 50-150 komórek receptorowych.

Slide 36

KUBKI SMAKOWE CD. Badania wrażliwości smakowej języka wskazują, że poszczególne jego obszary różnią się stopniem wrażliwości na odbiór danego smaku. U człowieka w jamie ustnej jest około 10 tysięcy kubków smakowych

Slide 37

KIEDY POWSTAJE WRAŻENIE SMAKOWE? Zmysł smaku rozwija się najwcześniej ze wszystkich zmysłów. Kubki smakowe u dzieci pokrywają całą jamę ustną. U dorosłego człowieka kubki smakowe co 10 dni ulegają wymianie. SMAK SŁONY - Percepcja smaku słonego związana jest z depolaryzacją komórek receptorowych przez jony sodu, pochodzące z pokarmu i napływające przez otwarte kanały sodowe. SMAK KWAŚNY Jony H pochodzące z pokarmu oddziaływają na kanał potasowy, zmniejszając jego przewodność. Blok kanału potasowego wywołuje depolaryzację receptora. Dalszy przebieg pobudzenia jest analogiczny jak w przypadku smaku słonego.

Slide 38

SMAK SŁODKI - Cukry, aminokwasy i pewna białka wywołują wrażenia słodkości poprzez wchodzenie w interakcję ze związanymi z białkami G receptorami metabotropowymi sprzężonymi z wtórnymi przekaźnikami. Cukry aktywują cyklazę adenylanową. Wywołany tym wzrost stężenia cAMP powoduje depolaryzację komórki receptorowej smaku poprzez zamknięcie kanałów K . SMAK GORZKI - W pobudzeniu receptora pośredniczy białko G, aktywuje ono fosfodiesterazę, która blokuje powstawanie cyklicznych nukleotydów, otwierających nieselektywne kanały kationowe. Otwarte kanały depolaryzują komórkę receptorową z analogicznym skutkiem jak w poprzednich przypadkach.

Slide 39

ORGANIZACJA ANATOMICZNA DROGI SMAKOWEJ Ciała komórkowe pierwszorzędowych aferentów smaku biegnących nerwami czaszkowymi VII, IX, X są położone w zwojach tych nerwów: - twarzowego zwój kolanka, - językowo-gardłowego zwój dolny, - błędnego zwój dolny. Ich aksony mają zakończenia w przedniej części jądra pasma samotnego (w grzbietowej części rdzenia). Część komórek NTS (ang. nucleus of the solitary tract) wysyła projekcję do bocznej części podwzgórza, regulując odpowiedź układu autonomicznego na spożywanie pokarmu. Inna grupa komórek wysyła projekcję drogą środkową nakrywki do tożstronnego jądra brzusznego tylno-przyśrodkowego wzgórza.

Slide 40

KODOWANIE INFORMACJI SMAKOWEJ. Aferenty smaku charakteryzują się szerokim spektrum wrażliwości: -n. twarzowy bodźce słone i słodkie, -n. językowo-gardłowy bodźce kwaśne i gorzkie -n. błędny kodują różnice stężenia jonów w jamie ustnej i płynie zewnątrzkomórkowym.